حافظ و سعدی هر دو از جمله شاعران بزرگ ادب فارسی هستند که اشعار آنها از لحاظ مضمون و محتوا شباهت و تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند. مقایسه اشعار حافظ و سعدی و آثاری همچون کتاب گلستان سعدی و دیوان حافظ، نشان می‌دهد این اشعار در برخی ابیات به یکدیگر شباهت داشته و یک مسیر را طی کرده‌اند و در برخی دیگر کاملاً متناقض هستند. هر دو شاعر، اشعار خود را با فرهنگ ایران اسلامی مکتوب کرده‌اند.
حافظ هنگام نوشتن اشعار خود، بیشتر به مسائل عاشقانه و عرفانی توجه کرده است؛ اما سعدی بیشتر به موضع پند و نصیحت پرداخته است. در عین حال فهم و درک اشعار حافظ سخت‌تر از اشعار سعدی است. مقایسه اشعار حافظ و سعدی نشان می‌دهد که راحت‌تر می‌توان معنی و مفهوم اشعار سعدی را درک کرد. در این مطلب قصد داریم به طور دقیق‌تر به مقایسه اشعار حافظ و سعدی بپردازیم؛ بنابراین تا پایان این مطلب با ما همراه باشید.
مقایسه اشعار حافظ و سعدی از لحاظ نوع شعر
یک مقایسه ساده بین اشعار این دو شاعر بزرگ، نشان می‌دهد که همانطور که در اینجا به آن اشاره شده است، اشعار حافظ به نوعی مرتبط با سبک زندگی اوست. به گونه‌ای که حافظ درباره امرار معاش، حرفه و زندگی خود نیز در اشعار خود صحبت می‌کند. در واقع می‌توان گفت معیشت و معنویت هر دو در اشعار حافظ کاملاً مشهود است و در عین حال حافظ دقیقاً می‌داند چگونه از سبک زندگی به سمت عرفان و خداشناسی حرکت کند؛ اما غزلیات سعدی از این لحاظ به نوعی با حافظ متفاوت است. زیرا گویی سعدی تنها می‌خواهد درباره کنج تنهایی و خلوت در اشعار خود سخن بگوید و معمولاً از امرار معاش یا سبک زندگی در اشعار خود سخن نمی‌گوید.
حافظ در اشعار خود سعی کرده است از علم و معلومات خود بیشترین بهره را ببرد؛ اما در واقع درباره گلستان سعدی این موضوع برعکس است. سعدی بیشتر سعی کرده است از احساس و عواطف درونی خود سخن بگوید و کاری با مابقی مسائل مربوط به زندگی ندارد. سعدی درباره روح وجودی خود در اشعار صحبت می‌کند.
مقایسه اشعار حافظ و سعدی نشان می‌دهد در اشعار سعدی میزان تلمیح کمتر است. در واقع شخصی که اشعار سعدی را مطالعه می‌کند بدون اینکه نیاز به شرح و تفسیر ابیات داشته باشد، می‌تواند معنی آنها را متوجه شود؛ اما در غزلیات حافظ این اتفاق نمی‌افتد.
در کتاب دیوان حافظ ما به وفور مشاهده می‌کنیم که چگونه حافظ از آرایه‌ها و معلومات شعری استفاده می‌کند تا مفهوم شعر را پیچیده‌تر کند. به عنوان مثال در برخی از ابیات خود در عین استفاده از استعاره، به یک موضوع تاریخی خاص اشاره می‌کند و این خواننده است که باید با اطلاع از آن حادثه تاریخی به مفهوم شعر پی ببرد. البته این موضوع نشان دهنده بار علمی شعری حافظ است.
تنها در نقد ادبی می‌توان تفاوت اشعار این دو شاعر گرانقدر را احساس کرد؛ بنابراین سبک شعری سعدی زلال‌تر و ساده‌تر بوده و سبک شعری حافظ عمیق‌تر و مفهومی‌تر است.
یکی از موارد اعجاب انگیز و جالب در رابطه با اشعار حافظ این است که خواننده ممکن است معنی و مفهوم یک شعر را تا حدودی متوجه شود و باقی آن را در ابیات و اشعار بعدی درک کند. این موضوع در قرآن کریم به وفور دیده شده است که معنی و تفسیر یک آیه ممکن است که با توجه به مطالعه آیات و روایات بعدی قابل درک باشد.
استفاده از آرایه های شعری
یکی از مطالب جالب در مقایسه اشعار حافظ و سعدی این است که سعدی بهتر می‌تواند بیان خود را به خصوص در رابطه با معشوق بیان کند. استفاده از کلمات ساده ولی دلربا، می‌تواند ویژگی اشعار سعدی را تغییر دهد. این بیان قوی سعدی باعث محبوبیت گلستان سعدی شده است. اگرچه حافظ نیز از این قدرت بهره‌مند است؛ اما اشعار حافظ معمولاً کلمات سنگین‌تر و آمیخته شده با مفهوم هنری و ادبی هستند.
در بیان آرایه‌ها می‌توان گفت معمولاً استفاده از ایجاز و تلمیح در اشعار حافظ بیشتر به چشم می‌خورد. به طور کل هر دو شاعر از آرایه ها در سطح متعادل استفاده کرده‌اند. سعدی ممکن است به علت عرفان و احساسات بیشتر در اشعار خود، از استعاره و تشبیه و تشخیص بیشتر استفاده کرده باشد.
آنچه که کار ما را در رابطه با مطالعه اشعار حافظ سخت می‌کند، این است که گاهی ابیات شعر حافظ ادغام شده در در یکدیگر هستند. به عنوان مثال یک آرایه در یک بیت می‌تواند نشان‌دهنده استعاره باشد و این استعاره خود تلمیحی از یک حادثه است. در عین حال می‌توان مراعات نظیر و آرایه‌هایی اینچنینی را نیز در دل ابیات مشاهده کرد. همین عملکرد اعجاب انگیز حافظ سبب شده است که دیوان حافظ در بسیاری از کشورهای جهان ترجمه و مطالعه شود.
در این مطلب به طور کامل درباره مقایسه اشعار حافظ و سعدی صحبت شد. هر دو شاعر بسیار ارزشمند هستند و آثاری مثل دیوان حافظ یا گلستان سعدی را از خود به جای گذاشته‌اند. مطالعه اشعار هر دو شاعر می‌تواند برای فارسی زبانان جذاب و دل انگیز باشد. بسیاری از افراد علاقه‌مند هستند کتاب دیوان حافظ یا گلستان سعدی را با بهترین تذهیب و نگارگری و خوشنویسی در منزل خود داشته باشند.