در طول تاریخ، ماماها یکی از مهم‌ترین نقش‌ها را در نظام سلامت زنان ایفا کرده‌اند. برخلاف تصور رایجی که ممکن است مامایی را فقط به زایمان محدود کند، خدمات ماماها گسترده‌تر، تخصصی‌تر و جامع‌تر از چیزی است که اغلب مردم تصور می‌کنند. ماماها نقش کلیدی در **مراقبت‌های قبل، حین و بعد از بارداری** دارند و علاوه‌بر آن، در آموزش، مشاوره، بهداشت باروری، مراقبت‌های دوران یائسگی، شیردهی و حتی غربالگری بیماری‌ها فعال هستند.
در این مقاله قصد داریم نگاهی جامع به خدماتی که ماماها ارائه می‌دهند بیندازیم و نشان دهیم که چرا این گروه تخصصی یکی از ستون‌های مهم سیستم سلامت بانوان محسوب می‌شود.
۱. مراقبت‌های قبل از بارداری (Preconception Care)
یکی از خدمات اصلی ماماها، **آمادگی زوجین برای بارداری** است. این مرحله، که گاهی نادیده گرفته می‌شود، نقش بزرگی در تضمین سلامت مادر و جنین در آینده دارد.
در این بخش ماما موارد زیر را پوشش می‌دهد:
* ارزیابی وضعیت سلامت عمومی مادر و پدر
* بررسی سوابق پزشکی و ژنتیکی
* مشاوره درباره تغذیه مناسب، مصرف مکمل‌ها و ترک عادات ناسالم
* آموزش در مورد چرخه قاعدگی و زمان‌بندی بارداری
* بررسی واکسیناسیون‌های لازم
۲. مراقبت‌های دوران بارداری (Prenatal Care)
ماماها همراه مادر از ابتدای بارداری تا زمان زایمان هستند. این خدمات به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که هم سلامت جسمی مادر و جنین تضمین شود و هم وضعیت روحی و روانی مادر در نظر گرفته شود.
خدمات این دوره شامل:
* ثبت و پیگیری وضعیت رشد جنین
* انجام تست‌های غربالگری و آزمایشات لازم
* اندازه‌گیری فشار خون، وزن، وضعیت رحم و جنین
* بررسی علائم هشداردهنده و ارجاع به متخصص در موارد پرخطر
* آموزش در مورد تغذیه دوران بارداری، ورزش، و وضعیت خواب
* بررسی سلامت روانی مادر و پیشگیری از افسردگی بارداری
۳. آموزش و آمادگی برای زایمان (Childbirth Education)
یکی از مهم‌ترین وظایف ماما، **آماده‌سازی مادر برای زایمان** است. آموزش‌هایی که ماما ارائه می‌دهد، تاثیر مستقیمی بر کاهش اضطراب مادر، افزایش آگاهی و حتی تجربه زایمان موفق‌تر دارد.
در این بخش، ماما معمولاً آموزش‌های زیر را ارائه می‌دهد:
* آشنایی با فرآیند زایمان طبیعی و سزارین
* تکنیک‌های کنترل درد مانند تمرینات تنفسی، ریلکسیشن، ماساژ و ورزش‌های مخصوص بارداری
* آشنایی با نشانه‌های شروع زایمان
* آموزش همسر یا همراه مادر برای کمک در حین زایمان
* مشاوره درباره انتخاب نوع زایمان
۴. مراقبت و همراهی حین زایمان (Intrapartum Care)
در هنگام زایمان، حضور ماما می‌تواند تجربه‌ای مثبت و ایمن برای مادر رقم بزند. ماماها در بسیاری از بیمارستان‌ها و زایشگاه‌ها نقش فعالی در مدیریت زایمان ایفا می‌کنند.
خدمات ماما در این مرحله عبارتند از:
* نظارت بر روند زایمان و پایش سلامت مادر و جنین
* حمایت عاطفی و روانی مادر
* استفاده از روش‌های غیردارویی برای کاهش درد
* انجام زایمان طبیعی (در موارد بدون ریسک بالا)
* ارجاع به متخصص در صورت بروز شرایط غیرطبیعی
۵. مراقبت‌های پس از زایمان (Postpartum Care)
نقش ماما بعد از تولد نوزاد هم تمام نمی‌شود. دوران پس از زایمان برای مادر، دوره‌ای بسیار حساس است که نیاز به مراقبت‌های حرفه‌ای و انسانی دارد.
خدمات ماما در این دوره شامل:
* بررسی سلامت جسمی مادر (خون‌ریزی، درد، بخیه‌ها، رحم)
* مشاوره و آموزش شیردهی
* بررسی خلق‌و‌خو و پیشگیری از افسردگی پس از زایمان
* راهنمایی درباره مراقبت از نوزاد، حمام کردن، بغل کردن و خواب نوزاد
* مشاوره درباره رابطه زناشویی بعد از زایمان، روش‌های جلوگیری از بارداری و تنظیم خانواده
۶. آموزش و مشاوره در حوزه سلامت باروری
یکی از حوزه‌هایی که ماماها در آن بسیار فعال هستند، **سلامت جنسی و باروری** است. این خدمات برای دختران، زنان متاهل، مادران و حتی زنان در سن یائسگی ارائه می‌شود.
* آموزش بهداشت جنسی در سنین مختلف
* مشاوره در زمینه پیشگیری از بارداری (قرص، آی‌یو‌دی، کاندوم، آمپول و ...)
* مشاوره و درمان اولیه مشکلات قاعدگی، عفونت‌های واژینال، سندروم تخمدان پلی‌کیستیک و...
* آموزش معاینات خودمراقبتی مانند معاینه پستان
* مشاوره قبل و بعد از یائسگی
۷. غربالگری بیماری‌ها و همکاری با پزشکان
ماماها همچنین در غربالگری بیماری‌ها و تشخیص زودهنگام برخی مشکلات جسمی نقش دارند. هرچند که ماما پزشک نیست، اما با دید بالینی خود می‌تواند در مراحل اولیه، مشکلاتی مانند:
* عفونت‌های شایع زنان
* کم‌خونی بارداری
* دیابت بارداری
* پره‌اکلامپسی (مسمومیت بارداری)
* ناهنجاری‌های جنینی
را شناسایی کرده و بیمار را به موقع به متخصص ارجاع دهد.
۸. نقش انسانی، عاطفی و روانی ماما
فراتر از تمامی نقش‌های تخصصی، **ماماها در بُعد انسانی نیز نقش فوق‌العاده‌ای دارند.** حضور یک ماما می‌تواند منبعی از آرامش، همدلی و اعتماد برای زن باردار باشد. بسیاری از مادران تجربه می‌کنند که فقط یک پزشک کافی نیست؛ آن‌ها به کسی نیاز دارند که گوش دهد، همراهی کند، راهنمایی کند و بدون قضاوت حمایت‌شان کند.
ماماها، به‌ویژه در کشورهایی با فرهنگ سنتی‌تر، حلقه اتصال بین علم پزشکی و روحیه مادرانه هستند.
جمع‌بندی: چرا خدمات مامایی برای سلامت جامعه حیاتی است؟
مامایی یک تخصص صرفاً پزشکی نیست؛ بلکه پیوندی از **علم، مراقبت و انسانیت** است. ماماها، به عنوان مراقبین اولیه سلامت زنان، نه‌تنها در دوران بارداری و زایمان، بلکه در تمام مراحل زندگی زنان نقش دارند. توجه به نقش آن‌ها، ارتقای دانش عمومی درباره‌ی خدماتشان، و احترام به جایگاه حرفه‌ای‌شان می‌تواند گامی بزرگ در ارتقای سلامت فردی و اجتماعی باشد.
منبع : وب سایت ماما نیلو