اگر پدر بزرگ یا مادر بزرگی در فامیل خود دارید احتمالا متوجه خواهید شد که بالا رفتن سنشان محدودیت هایی برایشان به همراه داشته است. افراد در سنین پیری با مشکلات جسمی و ذهنی زیادی رو به رو شده و توانمندی های خود را تا حدود زیادی از دست می دهند.
یکی از معضلاتی که معمولا با ورود به سنین پیری بروز می کنند، مشکلاتی است که مربوط به حافظه، توجه، حل مسئله، استدلال و دیگر قوای ذهنی می شود. مجموعه این مشکلات، بیماری زوال عقل یا دمانس را تشکیل می دهند که با از بین رفتن سلول های مغزی همراه می شود.
از آنجایی که فراموشی ها و ناتوانی های ذهنی در این سنین، نگرانی های زیادی را به بار می آورد؛ قصد داریم که در این مقاله شما را با بیماری زوال عقل و علائم آن آشنا کرده و علت های بروز این بیماری را توضیح دهیم. در ادامه نیز راه هایی برای جلوگیری و درمان بیماری زوال عقل توصیه کرده ایم.
زوال عقل چیست
زوال عقل یک بیماری واحد نیست بلکه یک اصطلاح کلی برای کاهش توانایی ذهنی افراد می باشد که به قدری شدید است که در زندگی روزمره تداخل ایجاد می کند. بنابراین همانطور که از این تعریف بر می آید، لازم است که در درجه اول هر فراموشی جزئی را زوال عقل به حساب نیاورید.
توانایی های ذهنی که با بیماری زوال عقل رو به نابودی می روند شامل حافظه، زبان، مهارت حل مسئله و سایر توانایی های تفکر هستند. یکی از زیر مجموعه های زوال عقل که بسیار شناخته شده می باشد بیماری آلزایمر است که به دلیل تغییرات غیر طبیعی مغز اتفاق می افتد و به قدری شدید است که بر رفتار، احساسات و روابط افراد تاثیر سوء می گذارد.
دومین علت شایع زوال عقل، بیماری زوال عقل عروقی است که به دلیل خونریزی میکروسکوپی و انسداد رگ های خونی در مغز رخ می دهد. در نوع دیگر بیماری زوال عقل نیز فرد چندین نوع تغییر مغزی متفاوت را به صورت همزمان تجربه می کند که به این بیماری زوال عقل مختلط گفته می شود.
از زوال عقل غالبا با عنوان "پیری" یا " زوال عقل دوره سالخوردگی" یاد می شود که بیانگر این اعتقاد گسترده و نادرست است که افت توانایی های ذهنی و روانی بخشی طبیعی از دوره پیری است. درست است که سالخوردگی می تواند زمینه را برای بروز بیماری زوال عقل یا آلزایمر آماده کند اما نباید تصور شود که یک امر طبیعی بوده و جزو جدایی ناپذیر ایام سالخوردگی است. افرادی که به بیماری زوال عقل دچار می شوند، مراحل 7 گانه ای را پشت سر می گذارند که عبارتند از:
۱ مرحله بدون نقص و مشکل
همه افراد در مرحله یک هیچ گونه علائم شناختی خاصی ندارند و عملکرد ذهنی شان به ظاهر کاملا طبیعی است.
۲ مرحله کاهش شناختی بسیار خفیف
در مرحله دو، فراموشی های جزئی مانند فراموشی تاریخ های خاص یا اسامی برخی افراد، اتفاق می افتد که در سنین پیری نسبتا طبیعی به نظر می رسد و بیشتر سالمندان با آن مواجه می شوند.
۳ مرحله کاهش شناختی خفیف
در این مرحله علائم بیماری آلزایمر یا زوال عقل می تواند برای دوستان و خانواده قابل توجه تر باشد. بیشتر اختلالاتی که در این مرحله رخ می دهند شامل مشکل در حل مسئله، فراموشی و پرسیدن سوالات تکراری، ضعف تمرکز، بی نظمی و گم شدن های گاه و بی گاه می شود.
۴ مرحله کاهش شناختی متوسط
بیماری افرادی که به مرحله 4 وارد می شوند معمولا با عنوان زوال عقل زودرس یا بیماری آلزایمر تعریف می شود. در این مرحله علائم کاهش مهارت های شناختی کاملا آشکار می شود و خانواده و اقوام فرد برای دریافت درمان های مناسب برای او اقدام خواهند کرد. کناره گیری اجتماعی، بدخلقی، پاسخگو نبودن و مشکل داشتن در انجام کار های معمول؛ بخشی از علائم این مرحله است.
۵ مرحله کاهش شناختی نسبتا شدید
مرحله پنج زمانی است که فرد سالمند در انجام کار های معمول مانند لباس پوشیدن یا استحمام کردن نیز به کمک نیاز دارد. گیجی و فراموشی او به حدی زیاد می شود که نیاز به یک مراقب خانگی برای او بسیار ضروری خواهد بود.
۶ مرحله کاهش شدید شناختی
این مرحله که به عنوان زوال عقل میانی یا بیماری آلزایمر نسبتا شدید شناخته می شود؛ علائمی دارد که عبارتند از:
مشکل در به خواب رفتن و بی خوابی شبانه
مشکل در حمام یا توالت رفتن و یا حتی غذا خوردن
رفتار تکراری یا وسواسی
افزایش پارانویا یا توهم
اضطراب
مشکل در شناسایی نزدیکان و حتی خانواده
۷ مرحله کاهش شناختی بسیار شدید
مرحله هفت آخرین مرحله زوال عقل است و اگر عزیزی به این مرحله وارد شود، به هیچ وجه نمی تواند از خود مراقبت کند، دچار اختلال حرکتی و ارتباطی شدید می شود و توانایی گفتار یا راه رفتن را نیز از دست می دهد.
حتما بخوانید: بحران میانسالی
علائم زوال عقل کدامند
همانطور که بیان شد، زوال عقل یک اصطلاح کلی برای طیفی از بیماری هاست مانند اصطلاح بیماری قلبی که یک مفهوم گسترده برای انواع بیماری هایی است که به علت های متفاوتی می توانند قلب را درگیر کرده و به آن آسیب وارد کنند. بنابراین، علائم زوال عقل بسته به علت بیماری می تواند متفاوت باشد. در ادامه لیستی از علائم رایج زوال عقل ارائه شده اند که عبارتند از:
از دست دادن حافظه (در صورتی که حافظه اخیر فرد دچار اختلال شود، او به طور مداوم یک سوال تکراری را خواهد پرسید)
مشکل در برقراری ارتباط با دیگران که به صورت فراموشی کلمات ساده یا به کار بردن کلمات اشتباه خود را نشان می دهد.
دشواری در توانایی های بصری و فضایی که به گم شدن های مداوم هنگام رانندگی می انجامد.
مشکل در تفکر انتزاعی که یک مثال مناسب برای آن، مشکل در داد و ستد با پول می باشد.
مشکل در استدلال یا حل مسئله
مشکل در انجام کار های پیچیده
تغییرات خلق و خو
گوشه گیری و افسردگی
مشکل در برنامه ریزی و سازماندهی
مشکل در هماهنگی بدنی و عملکرد های حرکتی
گیجی
اضطراب
پارانویا و توهم
بیماری زوال عقل یک بیماری پیش رونده است به این معنی که به آرامی شروع شده و به تدریج رو به وخامت می رود. بنابراین بسیار اهمیت دارد که نسبت به علائم و نشانه های اطرافیانتان هشیار باشید زیرا در صورتی که در مراحل اولیه این بیماری را شناسایی کنید، با بهره گیری از درمان می توانید روند رشد بیماری زوال عقل را تا حد امکان کند کنید.
بیشتر بخوانید: درمان اضطراب
علت زوال عقل چیست
زوال عقل در اثر آسیب به سلول های مغزی ایجاد می شود. اگر در ارتباط موثر سلول های مغزی اختلال ایجاد شود، تفکر، رفتار و احساسات فرد تحت تاثیر قرار می گیرد و مختل می شود. هر یک از انواع مختلف زوال عقل بر اثر آسیب به مناطق خاص خود در مغز بروز می کنند.
به عنوان مثال در بیماری آلزایمر وجود مقادیر زیاد پروتئین های خاص در داخل و خارج سلول های مغزی به خصوص در قسمت هیپوکامپ مسئول اصلی بیماری هستند. برخی از علت های اصلی زوال عقل در این بخش از مقاله بیان شده اند.
عفونت ها و اختلالات ایمنی
برخی از علائم زوال عقل بر اثر تب یا ابتلا به انواع مختلف عفونت ها ایجاد می شوند. همچنین بیماری هایی مانند مولتیپل اسکلروزیس (Multiple Scelerosis) یا همان ام اس (MS) که از حمله سیستم ایمنی بدن به سلول های عصبی ناشی می شود؛ نیز می تواند باعث زوال عقل شود.
مشکلات متابولیکی و ناهنجاری های غدد درون ریز
افرادی که دارای مشکلات تیروئید، قند خون پایین، میزان سدیم و کلسیم بسیار کم و یا بیش از حد هستند و یا مشکلاتی در جذب ویتامین B12 دارند؛ مستعد بروز بیماری زوال عقل هستند.
مشکلات سوء تغذیه
کمبود میزان آب بدن، عدم دریافت تیامین (ویتامین B1)، که در افراد مبتلا به اعتیاد به الکل شایع است و همچنین کمبود مس و ویتامین E و عدم دریافت مقادیر کافی ویتامین های B6 و B12 در رژیم غذایی می تواند باعث ایجاد بیماری زوال عقل شود.
عوارض جانبی دارو ها
واکنش بدن به برخی از دارو ها و یا تداخل دارویی ناشی از مصرف چند دارو که با یکدیگر ناسازگار هستند، علائم زوال عقل را ایجاد می کند.
هماتوم ساب دورال
خونریزی بین سطح مغز و پوشش روی مغز که به نام هماتوم ساب دورال (Sub dural hematoma) شناخته می شود و در افراد مسن پس از زمین خوردن، معمول است می تواند یکی دیگر از علت های بیماری زوال عقل باشد.
مسمومیت
قرار گرفتن در معرض برخی فلزات سنگین مانند سرب و سایر سموم دفع آفات موچب نوعی مسمومیت می شود که می تواند به سلول های مغزی آسیب رسانده و منجر به بروز بیماری زوال عقل گردد.
آنوکسیا
آنوکسیا (Anoxia) یا هیپوکسی (Hypoxia) به حالتی گفته می شود که اکسیژن کافی به بافت های مختلف اندام بدن نمی رسد. این کمبود اکسیژن می تواند به دلیل آپنه خواب، آسم، حمله قلبی، مسمومیت با مونوکسید کربن و غیره رخ دهد و یکی از علت های زوال عقل می باشد.
سندروم داون
افرادی که به سندروم داون مبتلا هستند به احتمال بیشتری به اختلال زوال عقل زودرس دچار خواهند شد. بنابراین می توان یکی از علت های بروز این بیماری را سندروم داون دانست.
ژنتیک
برخی از بیماری های زوال عقل ریشه ژنتیکی دارند. از این رو، داشتن سابقه خانوادگی بیماری زوال عقل، می تواند احتمال بروز این بیماری را بیشتر کند
سبک زندگی ناسالم
یکی از علت های زوال عقل سبک زندگی ناسالم است که شامل رژیم غذایی ناسالم، عدم انجام ورزش و بی تحرکی و همچنین مصرف سیگار و الکل می شود.
افسردگی
مطالعات نشان داده اند که افسردگی به خصوص اگر در سنین بالا اتفاق بیفتد می تواند به عنوان یکی از علل زوال عقل در نظر گرفته شود.
حتما بخوانید: علائم افسردگی
راه های جلوگیری از زوال عقل
برخی از عوامل مربوط به بیماری زوال عقل مانند ژنتیک یا سندروم داون قابل کنترل و پیشگیری نیستند اما با رعایت برخی نکات می توان از زوال عقل جلوگیری کرد یا حداقل احتمال بروز این بیماری را کاهش داد. این موارد عبارتند از:
از نظر جسمی و اجتماعی فعال باشید.
فعالیت های بدنی و تعاملات اجتماعی یک عامل پیشگیری کننده مهم از بیماری زوال عقل هستند و علائم این بیماری را به تاخیر می اندازند. بنابراین سعی کنید در جمع دوستان قرار بگیرید و حداقل هفته ای 150 دقیقه ورزش کنید.
ذهن خود را فعال نگه دارید.
فعالیت های تحریک کننده ذهنی مانند مطالعه کردن، حل معما و بازی با کلمات، زوال عقل را به تاخیر می اندازد و اثرات منفی این بیماری را کاهش می دهد.
سیگار را ترک کنید.
برخی از مطالعات نشان داده اند که سیگار کشیدن در میانسالی ممکن است خطر ابتلا به زوال عقل و بیماری های عروقی را افزایش دهد. ترک سیگار خطر ابتلا به بیماری را کاهش داده و سلامتی تان را بهبود بخشد.
ویتامین کافی دریافت کنید.
برخی از تحقیقات نشان می دهد افرادی که سطح ویتامین D در خونشان کم باشد، بیشتر در معرض خطر بیماری آلزایمر و سایر اشکال زوال عقل هستند. این ویتامین را می توان از طریق برخی غذا ها، مکمل ها و همچنین قرار گرفتن در معرض نور خورشید دریافت کرد.
علاوه بر این مصرف روزانه ویتامین B و C نیز می تواند مفید باشد. برای این منظور لازم است که رژیم غذایی سالم داشته باشید. این نوع رژیم شامل میوه ها، سبزیجات، غلات کامل و اسید های چرب امگا 3 می باشد که در ماهی ها و آجیل یافت می شود.
به سلامتی جسمی و روانی خود اهیمت دهید.
عوامل خطر قلبی عروقی مانند فشار خون بالا، کلسترول بالا، دیابت و شاخص توده بدنی بالا را درمان و مدیریت کنید. در صورتی که افسردگی یا اضطراب دارید نیز باید برای درمان آن به روانشناس مراجعه کنید.
خواب با کیفیت داشته باشید.
سعی کنید خواب با کیفیتی داشته باشید و در صورتی که از آپنه و وقفه تنفسی در خواب رنج می برید؛ حتما برای درمان این مشکلات به پزشک مراجعه کنید تا مغزتان دچار کمبود اکسیژن نشود.
درمان زوال عقل
درمان زوال عقل به علت به وجود آمدن آن بستگی دارد اما به طور کلی در مورد بیشتر زوال عقل های پیشرونده از جمله بیماری آلزایمر، هیچ درمان مطمئنی وجود ندارد. مرگ سلول مغزی برگشت پذیر نیست، اما با این حال روش های درمانی دارویی وجود دارد که به طور موقت علائم را بهبود می بخشند. برخی از این دارو ها عبارتند از: دونپزیل (Donepezil)، گالانتامین (Galantamine)، ریواستیگمین (Rivastigmine)، تاکرین (Tacrine).
کلام آخر
زوال عقل دسته ای از بیماری های مغزی است که اغلب در سنین بالا اتفاق می افتد و باعث نگرانی خانواده ها می شود. مشخصه اصلی این بیماری کاهش توانایی های شناختی و از دست دادن حافظه است. با اتخاذ سبک زندگی سالم، مانند رژیم غذایی سالم، عدم استعمال دخانیات، ورزش منظم و خواب کافی می توان خطر ابتلا به این بیماری را کاهش داد.
در ادامه بخوانید: مواد غذایی ضد استرس
سوالات متداول
1- ✔️ بیماری زوال عقل چیست؟
✔️ زوال عقل یک اصطلاح کلی برای کاهش توانایی ذهنی افراد است که مراحل و علائم خاص خود را دارد و در مقاله به طور کامل بیان شده اند.
2- ✔️ علت های بروز زوال عقل چه مواردی هستند؟
✔️ زوال عقل به علل متفاوتی ایجاد می شود مانند عفونت ها، مشکلات سوء تغذیه، عفونت ها و غیره که در مقاله بیان شده اند.
3- ✔️ راه های جلوگیری از بیماری زوال عقل چیست؟
✔️ برای جلوگیری از بروز زوال عقل راه هایی وجود دارد مانند فعال نگه داشتن ذهن از طریق مطالعه، ورزش کردن و دیگر مواردی که به طور کامل در مقاله شرح داده شده اند.
منبع : زوال عقل چیست