چرا می‌خواهید به کودک عذرخواهی کردن را یاد بدهید؟ عذرخواهی کودک قرار است مشکلی را حل کند؟ آیا قرار است به کودک یاد بدهید که مسئولیت کارهایش را بپذیرد؟ آیا گفتن یک جمله در قبال اشتباهی که مرتکب می‌شود کافی است؟ باید این‌ها را از خود بپرسید. اگر به دنبال آموزش عذرخواهی به کودک هستید، ابتدا بهتر است یک قدم اساسی پیش بگذارید و دلیل آن را بدانید.
برای آموزش عذرخواهی به کودک روش‌های مختلفی از جمله استفاده از انواع اسباب بازی آموزشی و قصه‌های آموزنده وجود دارد. ما در این مقاله ابتدا به شما کمک می‌کنیم تا اهمیت عذرخواهی کودک را بیشتر درک کنید و سپس بهترین راهکارها و نکات را برای آنکه این عمل اخلاقی را به کودکتان یاد بدهید در اختیارتان قرار می‌دهیم:
اصلا آیا عذرخواهی کودک مهم است؟
«بگو عذر می‌خوام»، «معذرت خواهی کن.» «بگو ببخشید» و ده‌ها جمله‌ی دیگر. این‌ها را پس از آنکه کودک اشتباه می‌کند به او می‌گوییم. اگر از ما پیروی نکند شاید گاهی کار به زور و اجبار بکشد. بیشتر مواقع نیز از ترفندهای مختلف، وعده و وعید، تهدید، تشویق و … استفاده می‌کنیم تا این جمله‌ها را بشنویم.
و زمانی که موفقیت حاصل می‌شود و کودک آن‌چه را که می‌خواهیم بشنویم می‌گوید احساس پیروزی می‌کنیم. برای همین عذرخواهی کودک اغلب به بیان همین جمله ختم می‌شود. خب، تمام شد. اشتباهی رخ داد و بابتش معذرت‌خواهی شد. ما با این کار چه چیزی به کودک یاد می‌دهیم؟ آیا مطئنیم که دیگر آن را تکرار نمی کند؟ آیا بعد از شنیدن عذرخواهی کودک به سراغ برطرف کردن مشکل پیش آمده می‌روید؟ آیا کودک کاری در قبال آن‌چه به اشتباه خراب شده، یا دلجویی از کسی که آزرده شده است انجام می‌دهد؟ مثلاً کودک عروسک‌شان را وقتی که توی اتوبان در حال حرکتیم از ماشین به بیرون پرت می‌کند. آیا شما منتظر شنیدن عذرخواهی هستید تا به سراغ خرید عروسک بعدی بروید؟
ما با شنیدن جمله‌های «ببخشید»، «عذر می‌خوام» و … از سوی کودکان گاهی چنان سرخوش می‌شویم که یادمان می‌رود به اصل مشکل بپردازیم. اما آیا قرار است عذرخواهی پایان ماجرا باشد؟! بیایید کمی واقع‌بین باشیم، آیا دارید کودکتان را برای یک بزرگسالی پر از اشتباه و عذرخواهی‌های پشت سر هم آماده می‌کنید؟
عذرخواهی کودک یعنی چه؟
بخش قبل را دوباره بخوانید. توجه کنید که ما در هیچ کجای آن سطرها نگفتیم که عذرخواهی کودک امری غیرضروری‌ست. قرار نیست از این به بعد حتی در صورت شنیدن عذرخواهی از کودک به سراغ جریمه کردنش بروید. اما آن سطرها را چند بار بخوانید و به سوالات پاسخ دهید تا بدانید هدف‌تان از برقراری ارتباط موثر با کودک پس از آنکه اشتباهی مرتکب شده است چیست؟
حال که این موضوع را بررسی کرده‌اید به سراغ موضوع اصلی بحث‌مان برمی‌گردیم. خود عذرخواهی کردن که از کلمات مشخصی تشکیل می‌شود نیازمند دارا بودن خصوصیاتی‌ست که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم:
اهمیت پذیرش اشتباه در عذرخواهی کودک
یک عذرخواهی پیش از هر چیز باید نشان دهنده‌ی آگاهی گوینده از اشتباهی باشد که انجام داده است. در واقع گفتن جمله‌ی «ببخشید با حرف بدی که زدم ناراحتت کردم» تاثیر بسیار بیشتری از «ببخشید» دارد. در واقع در این شرایط شنونده می‌داند که گوینده جمله بر آن‌چه که انجام داده است آگاه بوده و تنها برای آرام کردن اوضاع یا رهایی خود عذرخواهی نمی‌کند.
اهمیت قبول اشتباه در عذرخواهی کودک
اگر کودک عذرخواهی می‌کند، به این معناست که اشتباهش را پذیرفته است و خود را مقصر می‌داند. به همین دلیل وجود عباراتی در عذرخواهی که نشان‌دهنده‌ی این موضوع باشد بار تربیتی عمیقی برای کودک دارد. «ببخشید، من اشتباه کردم، تقصیر من بود.»، «متاسفم، من بی‌دقتی کردم.» این جمله‌ها نشان می‌دهند کودک به درک درستی از عذرخواهی رسیده و از آن تنها به عنوان یک ابزار استفاده نمی‌کند.
اهمیت دلیل عذرخواهی کودک
این بسیار مهم است که کودک چه دلیلی برای عذرخواهی خود دارد. خودتان را در شرایطی تصور کنید که کودکتان کار اشتباهی کرده است و شما او را تهدید به گرفتن خوراکی‌اش می‌کنید. تصور کنید به کودک خود گفته‌اید اگر عذرخواهی نکند دیگر نمی‌تواند برنامه‌ی محبوب تلویزیونی‌اش را ببیند. ممکن است کودکتان به این باور رسیده باشد که بعد از اشتباه، عذرخواهی کردن راهکاری مناسب برای کنترل اوضاع است.
در این شرایط شما نمی‌توانید عذرخواهی کودک را یک امر خارق‌العاده تلقی کنید. کودک می‌تواند دلایل مختلفی برای عذرخواهی داشته باشد. مثل:
• عذرخواهی برای آرام کردن شرایط
• عذرخواهی کردن از روی ترس
• عذرخواهی از روی احساس شرم
• عذرخواهی برای امتیاز
این‌ها هیچ کدام به هدفی که یک عذرخواهی واقعی دارد ختم نمی‌شوند. عذرخواهی واقعی برای سر و سامان دادن به اوضاع انجام می‌شود؛ برای به عقب برگشتن و جبران اشتباه. عذرخواهی کردن یک عمل اجتماعی و مثبت است. اما در صورتی که اهداف بالا را در پشت آن ببینیم، این عذرخواهی بدل به یک رفتار مخرب خواهد شد.
نکات مهم در آموزش عذرخواهی به کودک
حال که با مقوله‌ی عذرخواهی کودک از ابعاد مختلف برخورد کردیم. زمان آن است که به چگونگی آموزش کودک در این زمینه بپردازیم. در هنگام آموزش عذرخواهی به کودک باید بسیار دقیق باشید.
یادتان نرود که وظیفه‌ی شما در زمان‌هایی که کودک اشتباه می‌کند، انتقال احساس گناه به او نیست. اگر چنین رویه‌ای را در پیش بگیرید، بی‌شک مسیری معکوس را طی می‌کنید. در هنگام ارتکاب اشتباه شما باید تلاش خود را در کاهش تنش‌ها متمرکز کنید و اولین و آخرین هدف‌تان کنترل اوضاع و بهبود آن به کمک کودک باشد، نه محاکمه کردن کسی.
یک عذرخواهی خوب با آرامش شروع می‌شود
راهی که ما از طریق آن به دنبال راهنمایی کودک هستیم، به اندازه‌ی خود عذرخواهی مهم است. بیایید بحث را با یک مثال ادامه دهیم. تصور کنید کودکتان اسباب بازی یکی از دوستانش را برداشته و به او نمی‌دهد. در این زمان شرایطی تنش‌زا داریم که هر دو کودک دچار آن هستند.
اگر شما در قدم اول بخواهید دو کودک را با احساسات بدی که دارند کنار هم نشانده و بخواهید به سرعت موضوع را حل و فصل کنید، بی شک شکست خواهید خورد. اولین کار شما نباید فریاد زدن این جملات باشید: «اسباب بازی دوستت رو بهش بده، عذرخواهی کن.» این کاملاً طبیعی‌ست که زمانی که شما وارد موضوع می‌شود خود نیز دچار تنش شده و کمی حتی عصبانی شوید. بنابراین کمی زمان برای آرام شدن اوضاع در نظر بگیرید.
هنگام عصبانیت زمان مناسبی برای آموزش دادن به کودک نیست. چرا که کودک خود را به حق می‌داند و ما هر اندازه خیرخواه او باشیم، دلیل ندارد آن را درک کند.
احساسات را درک کنید
بعد از آرام شدن اوضاع شما نیاز دارید احساس کودک را کشف کنید. باید بدانید چه احساسی منجر به رفتار بد او شده است. می‌توانید بپرسید که پیش از آنکه اسباب بازی را بردارد چه احساسی داشته. ممکن است کودک نسبت به اسباب بازی احساس حسادت می‌کرده است. شاید دوستش چیز بدی به اون گفته باشد و … . در واقع شما باید تاکیدتان بر این باشید که کاری که انجام شده است اشتباه بوده اما به کودک نشان دهید احساسش برایتان مهم است.
بچه‌ها وقتی از احساسات خود حرف می‌زنند، خودشان هم بیشتر آن‌ها را درک می‌کنند. سوال پرسیدن بچه‌ها را به فکر کردن وادار می‌کند. در این زمان نوبت بیان احساسات فرد مقابل می‌رسد (در اغلب اوقات این فرد شمایید). شنیدن احساسات فرد مقابل می‌تواند به درک اوضاع توسط کودکی که اشتباه کرده است منجر شود.
برای عذرخواهی کودک به پیشنهاداتی بدهید
حال زمان آن می‌رسد که پیشنهادهایی را برای حل کردن مشکل مطرح کنیم. فراموش نکنید که در این هنگام وارد نقش فرمانروا نشده و پیشنهادهای خود را تحمیل نکنید. اجازه دهید کودک در فرایند تصمیم‌گیری شریک باشد.
مشکل چگونه باید حل شود؟ آن‌ها می‌توانند پیشنهاد بدهند که می‌توانند با هم بازی کنند و هر دو اسباب بازی را داشته باشند، سراغ بازی دیگه ای بروند یا به نوبت با آن بازی کنند و …
یکی از راه‌حل‌های بسیار مهم طوفان فکری با خود فرزندتان است که در آن کودکان راه‌حل‌های بسیاری را پیشنهاد می‌دهند تا بر سر یکی از آن‌ها به توافق برسند. با چنین رفتاری کودکان اشتباهات را به عنوان فرصت‌هایی برای یادگیری خواهند شناخت.
ویژگی‌های مهم در نحوه عذرخواهی کردن کودک
حال که کودک پس از شناخت اتفاق و جوانب آن آماده‌ی عذرخواهی‌ست، باید بداند یک عذرخواهی کامل از چه چیزهایی تشکیل می‌شود.
در واقع یک عذرخواهی کامل چند بخش مهم دارد. این بخش‌ها را در زیر معرفی می‌کنیم.
ابراز تاسف: این بخش شامل گفتن عباراتی همچون «ببخشید»، «عذر می‌خواهم»، «متاسفم».
بیان اشتباه: در هنگام عذرخواهی کردن بهتر است اشاره شود که عذرخواهی بابت چه کاری انجام می‌شود. برای مثال گفته شود «ببخشید، شکستن مدادت کار اشتباهی بود.»
قبول تقصیر: بهتر است کودک اشاره کند که در اتفاقی که رخ داده است مقصر است. می‌توان در خصوص دلایلی که منجر به یک اتفاق می‌شوند بحث کرد. اما در پایان کودک باید به اشتباه خود واقف باشد.
برای آینده تصمیم بگیرید: حتماً در پایان این پروسه برای آینده برنامه‌ریزی کنید. برنامه‌ای که از رخ دادن دوباره‌ی اشتباه جلوگیری کند. در مثال بالا در بخش بررسی پیشنهادها و تصمیم‌گیری یکی از پیشنهادها به عنوان برنامه‌ریزی برای آینده انتخاب می‌شود.
متاسفانه برای بسیاری از افراد عذرخواهی تنها بخش اول از مواردی‌ست که در بالا ارائه کردیم و به کودک نیز همان را آموزش می‌دهند.
جمع بندی و چند نکته پایانی
به فرزندتان بیاموزید که هر کس ممکن است بدون آنکه بخواهد، حقوق دیگران را زیر پا بگذارد. اما در عوض می‌تواند عذرخواهی کرده و اشتباهش را جبران کند. به این ترتیب اولاً به او می‌گویید که انسان جایزالخطاست و ثانیاً، به او راه جبران و مقابله با احساس گناه و ترمیم روابطش را می‌آموزید.
کلمات و عبارات عذرخواهی را به فرزندتان بیاموزید و خودتان در هنگام اشتباه استفاده کنید. مثل: ببخشید، اشتباه از من بود، متوجه شدم که ناخواسته آزارت دادم و…
به کودک تأثیر اشتباهش بر دیگران را نشان دهید. مثلاً بگویید: «تو به دوستت تنه زدی و او افتاد و دستش زخم شد.» وقتی کودک تأثیر اشتباهش را ببیند، بیشتر به فکر فرو می‌رود و بیشتر برای عذرخواهی تمایل نشان می‌دهد.
فرزندتان را با احساس پشیمانی آشنا کنید اما برای اینکه همیشه با احساس گناه و سرزنش خود درگیر نباشد، به او بگویید که برای برطرف شدن پشیمانی‌اش باید از طرف مقابل بپرسد چطور می‌تواند جبران کند.
اجاز ندهید اشتباهاتش را توجیه کند. وقتی می‌گوید: «من دوستم رو کتک زدم چون وسیله منو بی‌اجازه برداشته بود»، بگویید هم تو اشتباه کردی و هم او. تو به خاطر اشتباه خودت عذرخواهی کن و به دوستت بگو دیگر اشتباهش را تکرار نکند.
کودک را تنبیه نکنید. در بسیاری از موارد عذرخواهی کودک برای فرار از تنبیه است نه پشیمانی واقعی یا دلجویی از دیگران. به جای آن، در پاسخ به عذرخواهی کودکتان او را ببخشید و وقتی از کسی بدرستی عذرخواهی کرد، او را تشویق کنید.
به فرزندتان بیاموزید تنها وقتی عذرخواهی او درست است که دیگر اشتباهش را تکرار نکند و عذرخواهی او را به شرط تکرار نشدن اشتباهش بپذیرید.
به فرزندتان بیاموزید که عذرخواهی فقط وقتی کامل می‌شود که خسارت یا اشتباه جبران شود. برای جبران باید وضعیت را به حد قبل اصلاح کند. مثلاً رابطه بهم خورده‌اش با همکلاسی را درست کند یا مشابه وسیله‌ای را که خراب کرده، در صورت امکان تهیه و به دوستش برگرداند.
اختاپوس