بازی رایانه‌ای یکی از محبوب‌ترین بازی بین کودکان و بزرگسالان است. این بازی که با نام بازی ویدئویی یا همان Video Game نیز شناخته می‌شود، طرفداران زیادی داشته و سالانه نمونه‌های بسیار متنوع و جذابی از آن روانه‌ی بازار می‌شوند.
این بازی‌ها تحت ژانرهای مختلفی طراحی و تولید می‌شوند و همین مسئله باعث گستردگی استفاده از آنها و جذب افراد با سلیقه‌های مختلف می‌شود. مسئله‌ای که در این میان نمی‌توان به آن بی‌توجه بود، پیامدهای انجام چنین بازی‌هایی‌ست. این پیامدها به ویژه در خصوص کودکان از اهمیت بالایی برخوردار است تا آنجا که والدین ترجیح می دهند برای دوری از این پیامدها فرزندشان بیشتر با اسباب بازی علمی یا لگوهای بچه گانه بازی کنند تا بازی با بازی های ویدویی. در این مطلب قصد داریم تاثیر بازی رایانه‌ای (چه مثبت و چه منفی!) را بر کودکان به صورت کامل بررسی و تحلیل کنیم و راهکارهایی که برای آسیب های این بازی ارائه کنیم:
تاثیر بازی رایانه‌ای بر شخصیت کودک
همانطور که در مطلب بازی با کودک نیز به تفصیل به این موضوع اشاره کردیم، بازی تاثیر بسیار زیادی بر شخصیت کودک و به ویژه رشد توانایی‌هایی ارتباطی و اجتماعی او دارد. در حقیقت می‌توان گفت تاثیر شگرف بازی باعث می‌شود کودک نگاهش را نسبت به دنیا تعریف کرده یا آن را تغییر دهد.
انواع بازی‌ها شامل بازی‌های دسته‌جمعی ورزشی، بازی با اسباب‌بازی‌ها به تنهایی یا به همراه گروه همسالان، هر یک می‌تواند تاثیرات خاص خود را بر شخصیت کودک داشته باشد. این مسئله در خصوص تاثیر بازی رایانه‌ای بر کودک نیز صدق می‌کند.
البته تاثیر بازی رایانه‌ای بر کودک نیز به عوامل مختلفی همچون نوع بازی، شکل طراحی آن، برنامه‌ریزی کودک برای انجام بازی و … وابسته است. در واقع می‌توان گفت اگر بخواهیم این تاثیر را بررسی کنیم باید از دو بُعد مختلف به آن نگاه کنیم. آیا منظور ما از تاثیر بازی رایانه‌ای بر کودک، تاثیر خود بازی مورد نظر است، یا تاثیر عمل بازی و فعالیتی که در این زمینه انجام می‌شود.
در خصوص مورد اول می‌توان گفت تاثیر هر بازی با توجه به طراحی و سناریویی که دنبال می‌کند و جلوه‌های بصری و صوتی آن، بر هر کودکی تعیین می‌شود که این تاثیر می‌تواند مثبت یا منفی باشد. می‌توان گفت یک بازی رایانه‌ای می‌تواند سبب رشد شخصیتی کودک و یادگیری مهارت‌های جدید در وی شود و عکس این موضوع نیز امکان‌پذیر است.
از دیدگاه دوم نیز طول زمانی که کودک برای بازی صرف می‌کند، محل نشستن و … بر شخصیت و همچنین سلامت جسمی او تاثیر می‌گذارد.
تاثیر بازی رایانه‌ای بر سلامت جسم کودک چگونه اتفاق می افتد؟
تاثیر بازی رایانه‌ای بر کودک به عنوان یک بازی که فعالیتی که فیزیکی شمرده نمی‌شود، بر سلامت جسم او می‌تواند امری دور از ذهن به نظر برسد. اما موارد متعددی هستند که در این زمینه می‌توان به آنها اشاره کرد:
بروز تشنج در هنگام انجام بازی رایانه‌ای
این مسئله غالباً در کودکانی که به صرع مبتلا هستند مشاهده می‌شود. گفته می‌شود 5 درصد از مبتلایان به صرع به نوعی بیماری تحت عنوان صرع حساس به نور مبتلا هستند. در این افراد خیره شدن به صفحات چشمک زن یا صفحه‌ای با نور چشمک زن می‌تواند باعث شود تا دچار تشنج شوند. اهمیت این موضوع برای کودکانی که والدین شاغل دارند و ساعاتی را تنها در منزل سپری می کنند اهمیت دو چندان دارد.
به همین دلیل استانداردهایی در صنعت بازی‌سازی برای این منظور وجود دارد. اما اگر در بازی خاصی رعایت این موضوع مورد توجه قرار نگرفته باشد می‌تواند برای چنین کودکانی خطر‌آفرین باشد.
2. دردهای عضلانی
تاثیر بازی رایانه‌ای بر کودک زمانی بیشتر در جسم وی نمایان می‌شود که مدت زیادی در طول روز را صرف بازی کند. ساعت‌ها بازی در طول روز می‌تواند عوارض جبران ناپذیری را با خود به همراه داشته باشد. درد گردن، درد مچ دست و … از جمله دردهای عضلانی هستند که کودک در صورت گذراندن زمان زیادی بر روی صندلی یا زمین مواجه خواهد شد.
3. چاقی کودک و تاثیر بازی رایانه‌ای
یکی دیگر تاثیرات بازی رایانه‌ای بر کودک، چاقی‌ست. این معضل که به دلیل تحرک کم افراد ایجاد می‌شود، در کودکانی که ساعات زیادی را به بازی با گوشی، لپتاپ و … مشغولند کع قاعدتا تحرکی ندارند، مشاهده می‌شود. این کم تحرکی زمانی که با خوردن تنقلات و شیرینی در هنگام بازی همراه شود بیشتر باعث اضافه وزن کودک می‌شود و می‌تواند در آینده برای وی خطر ساز باشد.
اما برخی از بازی‌های ویدئویی جدید به کودکان امکان تحرک بیشتری را می‌دهند و می‌توانید از چنین بازی‌هایی برای رفع نیاز کودک و در کنار آن حفظ سلامتی وی استفاده کنید. در این بازی‌ها کودک با بالا و پایین پریدن و حرکت دست‌ها و پاهایش بازی را اجرا می‌کند.
4. تغییر در ظاهر کودک
در کل می‌توان گفت تاثیر بازی رایانه‌ای بر کودک و جسم او از جنبه‌های مختلف قابل بررسی و مشاهده است. بازی رایانه‌ای می تواند باعث ایجاد تغییر در ظاهر وی می‌شود. یکی از این تاثیرات را که چاقی‌ست در بخش قبل عنوان کردیم و از دیگر تاثیرات مهم در این زمینه می‌توان به رنگ‌پریدگی پوست او اشاره کرد. همچنین پف کردن زیر چشم، تغییر در وضعیت جسمی و حالت نشستن را می‌توان در این زمینه از نظر گذراند.
5. کمبود ویتامین D
انجام بازی رایانه‌ای به عنوان تنها سرگرمی و گذراندن ساعات زیادی از روز در خانه و جلوی کامپیوتر و تلویزیون، باعث قرار نگرفتن کودک در معرض نور آفتاب می‌شود و یکی از عوارض این مسئله کمبود ویتامین D در بدن کودک که به عنوان یکی از ویتامین‌های تاثیرگذار در سلامت افراد است، می باشد. درست است که این ویتامین در مواد غذایی مختلفی وجود دارد و قابل جذب است، اما منبع اصلی آن نور خورشید است.
تاثیر بازی رایانه‌ای بر سلامت روان
تاثیر بازی رایانه‌ای بر کودک به سلامت جسم وی محدود نمی‌شود. جنبه‌ی مهم دیگر این تاثیرات در سلامت روان کودک قابل مشاهده است. در ادامه مهمترین تاثیر بازی رایانه‌ای بر کودک و سلامت روان او را مورد بررسی قرار می‌دهیم:
کم خوابی
در تحقیق و بررسی‌ای که توسط آکادمی پزشکی خواب آمریکا (American Academy of Sleep Medicine) صورت گرفته است، نتایج جالبی در زمینه‌ی تاثیر بازی رایانه‌ای بر خواب افراد به دست آمده است. طبق این نتایج انجام بازی رایانه‌ای زیاد در افراد باعث می‌شود در 36 درصد از شب‌هایی که بازی می‌کنند، دیرتر به خواب بروند. کم‌خوابی به مرور زمان می‌تواند سبب بروز آسیب‌های دیگری در افراد شود.
مشکلات تمرکز، دیگر تاثیر بازی رایانه‌ای بر کودک
یکی از اثرات منفی بسیار مهم بازی‌های رایانه‌ای بر کودکان، کاهش تمرکز و توجه در آن‌هاست. این مسئله باعث عوارض جانبی دیگری نیز می‌شود. از جمله‌ی این موارد می‌توان به ضعف توجه در کلاس درس و کاهش بازدهی یادگیری اشاره کرد.
اعتیاد به بازی رایانه‌ای
یکی از معضلاتی که والدین بسیاری با آن دست و پنجه نرم می‌کنند، اعتیاد به عنوان یکی از تاثیرات بازی رایانه‌ای بر کودک است. اعتیاد به بازی می‌تواند باعث شود کودک فعالیت‌های مفید و ضروری زندگی را به درستی انجام ندهد و در برخی موارد رفتارهای مخربی را از خود بروز دهد.
اما افراد به دنبال معیاری برای تشخیص این موضوع هستند و می‌خواهند بدانند چه زمانی می‌توان گفت که کودک دچار اعتیاد به بازی رایانه‌ای شده است. در زیر نشانه‌هایی در این خصوص ارائه می‌شود:
– صرف مدت زمان زیاد برای بازی کردن (چیزی در حدود بیشتر از سه ساعت در روز)
– عدم انجام فعالیت‌های جسمانی و بازی‌های فیزیکی
– اختلال در خواب و تنظیم نبودن ساعت خواب
– هیجان و سرخوشی بیش از حد در زمانی که بازی می‌کنند و آشفتگی، تحریک‌پذیری و همچنین افسردگی در زمانی که امکان بازی وجود ندارد.
این‌ها برخی از مواردی‌ست که می‌توانید در صورت مشاهده‌ی آنها به اعتیاد فرزندتان به بازی رایانه‌ای پی ببرید. برای اطمینان از سلامت فرزندتان می‌تواند و برای اینکه به بازی های رایانه معتاد نشود، با فراهم کردن اسباب‌بازی‌های مختلف برای او به تنوع در بازی‌هایش و ایجاد انگیزه برای فاصله گرفتن از بازی های ویدویی کمک کنید. برای مثال بازی با اسباب بازی لگو یا پازل کودک می‌تواند شما را از عدم وابستگی شدید کودک به بازی رایانه‌ای مطمئن شوید. وقت گذرانی والدین با کودکان در خلال این بازی های نیز، کمک بزرگی برای جلوگیری از اعتیاد به بازی های رایانه ای می کند.
تاثیر بازی های رایانه‌ای خشن
شاید بتوان گفت تاثیر بازی رایانه‌ای بر کودک در برخی موارد می‌تواند سبب روز خشونت در وی شود، اما اینکه آیا بازی رایانه‌ای خشن لزوماً منجر به افزایش سطح خشونت در کودک می‌شود فعلا چیزی ثابت شده ای نیست. در مطالعاتی در زمینه‌ی «تاثیرات بلندمدت بازی‌های ویدئویی خشونت‌آمیز» که در Molecular Psychiatry 2017 منتشر شد، گفته شد که هیچ ارتباطی بین بازی‌های خشن و پرخاشگری کودک پیدا نشده است و باید ریشه‌ی پرخاشگری کودک را در جایی دیگر جست‌وجو کرد.
مزایای بازی های رایانه‌ای برای کودکان
نمی‌توان بازی رایانه‌ای را فعالیتی سراسر مضر برای کودکان دانست. همانطور که در بخش ابتدایی مقاله گفتیم این بازی‌ها می‌توانند بر شخصیت کودک تاثیراتی مثبت و یا منفی داشته باشند. در این‌جا می‌خواهیم نگاهی دقیق‌تر به فواید انجام بازی رایانه‌ای برای کودک داشته باشیم:
افزایش قدرت یادگیری
تلاش و تلاش و تلاش برای موفقیت در مراحل مختلف بازی می‌تواند تاثیرات مختلفی بر ذهن کودک داشته باشد. یکی از این تاثیرات افزایش قدرت یادگیری در کودک به واسطه‌ی تقویت مسیرهای عصبی در مغز اوست. دیگر تاثیر آن می تواند نهادینه کردن لزوم تلاش و صبر برای رسیدن به موفقیت است.
یادگیری مهارت‌های مختلف
تاثیر بازی رایانه‌ای بر کودک با دیگر انواع بازی، قابل مقایسه است. برای انجام بازی‌های مختلف کودک نیاز به صرف انرژی، کسب مهارت‌های مختلف و توانایی‌های ذهنی دارد. دست‌وپنجه نرم کردن ذهن با این چالش‌ها می‌تواند به یادگیری و تقویت ذهن منجر شود که همان کاری را می کند که اسباب بازی های فکری کودک به دنبال آن هستند.
برای مثال در بازی‌های اکشن که در آنها نیاز به تصمیم‌گیری سریع، ردیابی، چرخش ذهنی و … وجود دارد، می تواند چنین توانایی‌هایی در کودک افزایش داده و درک بصری و توانایی ذهنی او را تقویت کند.
همچنین در بازی‌هایی که بر پایه‌ی استراتژی بنا شده‌اند، قوای تحلیل و بررسی و برنامه‌ریزی در کودک افزایش می‌یابد.
در نهایت بازی رایانه‌ای برای کودکان خوب است یا بد؟
با توجه به توضیحات ارائه شده نمی‌توان گفت که بازی رایانه‌ای لزوماً برای کودکان خوب یا بد است. البته ممکن است یک بازی مناسب کودکی در سن خاصی نباشد، اما نمی‌توان قطعاً گفت که انجام بازی رایانه‌ای برای کودک بد است. بازی های مناسب سن کودک در صورتی که در زمان محدود در طول روز باشد تا کودک به انجام بازی با آن معتاد نشوند، می تواند همانطور که اشاره شد فوایدی برای کودک داشته باشد.
اختاپوس