در تهران و دیگر شهرهای ایران مراکز و کلینیکهای طب سنتی فراوانی وجود دارند که کار حجامت را انجام میدهند. حتی اگر این مراکز حجامت از بهترین متخصصان ماساژ درمانی طب سنتی بهره ببرند اما باید نکات بهداشتی لازم را رعایت کنند. یکی از مهمترین نکات بهداشتی که توسط بهترین مراکز حجامت در تهران رعایت میشود،استفاده از وسایل یکبار مصرف و استریل از جمله تیغ و پانسمان است. پزشکان طب سنتی که حجامت، بادکش ، زالو درمانی، طب سوزنی، فصد خون، ماساژ و … را انجام میدهند؛ در ابتدا پزشک عمومی هستند.
خود افراد مراجعه کننده به هر مرکز حجامت باید از ظاهر مرکز و استفاده از پرسنل و پزشکان متخصص و باتجربه و وسایل بهداشتی، یکبار مصرف و استریل متوجه شوند که آیا مراجعه به این مرکز و انجام کار درمانی، برای سلامتی من خطرساز است یا خیر. برخی از افراد پس از گذراندن برخی از دورههای حجامت و با خرید یک دستگاه ساکشن بدون داشتن مجوز از وزارت بهداشت و درمان، اقدام به انجام حجامت در منزل بیماران میکنند که میتواند برای سلامتی مردم خطرآفرین باشند و نباید به این افراد اعتماد کرد.طب سنتی شامل جنبههای پزشکی در دانش سنتی است که در جوامع گوناگون و در نسلهای مختلف پیش از دوران پزشکی مدرن شکل گرفتهاست. طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی (WHO)، بهترین مرکز طب سنتی و حجامت «مجموعهای است از دانستهها، مهارتها و اعمال که بر پایهٔ نظریهها، باورها و تجربههای بومی فرهنگهای مختلف است، خواه قابل شرح باشد یا نباشد، که در بهداشت و نیز پیشگیری، تشخیص، بهبود و مداوای بیماریهای جسمی و ذهنی مورد استفاده قرار میگرفتند».[۱] در مقابل طب سنتی، «پزشکی مبتنی بر شواهد» قرار دارد.
در برخی از کشورهای آسیایی و آفریقایی، تا ۸۰٪ از مردم نیازهای اولیهٔ بهداشتی خود را از طریق طب سنتی برطرف میکنند. زمانی که از طب سنتی خارج از فرهنگ سنتی استفاده میشود، آن را «پزشکی جایگزین» در نظر میگیرند.[۱]
برخی از انواع طب سنتی مورد استفاده در سراسر دنیا عبارتند از: طب سنتی چین، طب سنتی کرهای، طب سنتی آفریقایی، طب ایران باستان، طب سنتی ایرانی، آیورودا و طب سنتی اروپایی. رشتههای علمی که به مطالعهٔ طب سنتی میپردازند عبارتند از گیاهدرمانی، اتنومدیسین، مردمگیاهشناسی و انسانشناسی پزشکی.
سازمان جهانی بهداشت خاطر نشان میکند که «استفادهٔ نادرست از داروها و روشهای سنتی میتواند اثرات منفی یا خطرناکی داشته باشد» و «تحقیقات بعدی لازم است تا اثربخشی و ایمنی داروها و روشهای مورد استفاده در برخی از طبهای سنتی تأیید گردد.»[۱] سازمان جهانی بهداشت یک استراتژی ۹ ساله برای حمایت از کشورهای عضو دارد که از نقش مثبت و سازنده طب سنتی در جوامع اطمینان حاصل گردد.[۲]طب سنتی چیست
بر اساس تعریف سازمان جهانی بهداشت (WHO)، طب سنتی به دانش، مهارت و عملکردهایی بر اساس تئوری، عقاید و تجربیات بومی فرهنگهای مختلف اطلاق میشود که با هدف حفظ سلامتی، پیشگیری، تشخیص، بهبود و درمان بیماریهای جسمی و روحی بکار گرفته میشوند.
برای هزاران سال انسانها از نواحی مختلف گیاهان یا مشتقات بدن حیوانات برای درمان مشکلات سلامتی خود استفاده کردهاند. در آفریقا، آسیا، آمریکای لاتین و خاورمیانه، حدود 70-90 درصد مردم همچنان از انواع مختلف توصیههای سنتی به عنوان درمان اولیه استفاده میکنند. طب سنتی در بعضی مناطق از پشتوانه جامع حاوی مطالعات پژوهشی و اسناد علمی تئوری و عملی برخوردار است. در حالی که در نواحی دیگر این دانش به تدریج از نسل به نسل دیگر کمرنگ شده و تا حد نقل و قولهای شفاهی تنزل یافته است. از آنجایی که یک سوم افراد در جوامع مختلف امکان دسترسی به داروهای مدرن را ندارند، ارائه شیوههای درمانی سنتی و جایگزین ایمن و مطمئن میتواند راهی برای افزایش دسترسی به خدمات بهداشتی و سلامتی فراهم کند. از اینرو در بعضی مناطق از دنیا، اقوام مختلف در حال بازگشت به اصول و آموزههای سنتی و بومی خود هستند.
در حال حاضر، بیش از 100 کشور سازوکارهایی برای داروهای گیاهی دارند. اما شیوههای طب سنتی در کشورها و نواحی مختلف دنیا با توجه به تفاوتهای فرهنگی، تاریخی، منش و فلسفه فردی جوامع با یکدیگر متفاوت است. از جمله انواع رایج طب سنتی در دنیا میتوان به طب سنتی چینی، هندی، آفریقایی و طب سنتی ایرانی اشاره کرد.
طب سنتی در بسیاری از کشورها با اصطلاح طب جایگزین یا مکمل شناخته میشود. این در حالی است که در بعضی کشورها طب مکمل یا جایگزین تا حدودی تعریف متفاوتی داشته و به مجموعه گسترده از اقدامات مراقبتی و بهداشتی اطلاق میشود که لزوما ممکن است جزوی از سنت خود آن جامعه نبوده و هنوز با سیستم مراقبت سلامت آن ادغام نشده است.
طب سنتی ایرانی
طب سنتی ایرانی شامل مجموعهای از تمام دانش و دستورالعملهایی است که از زمان باستان (از حدود 8000 سال پیش از میلاد) تا کنون در ایران برای تشخیص، پیشگیری و درمان بیماری بکار برده میشده است. طب سنتی ایران از دو شاخه اصلی تئوری (که در مورد وضعیت و تغییرات بدن انسان و علل و نشانههای سلامتی و بیماری بحث میکند) و عملی (دانش چگونگی حفظ سلامتی و چگونگی بازگرداندن آن پس از بروز بیماریها) تشکیل میشود.
در طب سنتی ایرانی، عملکردهای فیزیولوژیک بدن بر مبنای هفت فاکتور سنجیده میشوند که عبارتند از: عناصر (ارکان)، مزاج، اخلاط، ارگان (اعضا)، ارواح، قوا و عملکرد (افعال).
در طب سنتی ایرانی توجه اصلی بر پیشگیری از بیماری است تا درمان آن. بر این اساس شش فاکتور مهم و ضروری برای حفظ سلامتی در طب سنتی ایرانی عبارتند از: هوا، نوشیدنی و غذا، خواب و بیداری، تخلیه و نگهداری، تحرک فیزیک و آرامش، فعالیت ذهنی و آرامش روحی.
در طب سنتی ایران علت اغلب بیماریها ناشی از برهم خوردن تعادل اخلاط و مزاج است. لذا درمان یا تجویز دارو نیز عمدتا با هدف بازگرداندن این تعادل از طریق استفاده از مزاجهای متضاد آن پایهریزی میشود. مثلا اگر بیماری در اثر سردی طبع ایجاد شده باشد، درمان آن از طریق تجویز موادی با طبع گرم صورت میگیرد.
طب سنتی در زندگی روزمره
توسعه داروهای مدرن مستلزم سالها کار تحقیقاتی و خطوط تولید پیشرفته است که عموما منجربه هزینه بالای تمام شده محصول دارویی میشوند. این درحالی است که استفاده نادرست از داروهای مدرن، مثلا آنتیبیوتیکها ضمن ایجاد مقاومت دارویی و ضرورت توسعه داروهای جدیدتر، به علت فرایندهای ساخت شیمیایی (که همواره راندمان و خلوص 100درصد ندارند) معمولا همراه با ترکیبات ناخواسته و در نتیجه عوارض جانبی هستند. این در حالی است که در طب سنتی همواره از موادی طبیعی و نه سنتزی استفاده میشود، لذا از نظر هزینه و عوارض جانبی به صرفهتر و ایمنتر هستند.
یکی از جنبههای بسیار رایج در طب سنتی استفاده از گیاهانی با خواص دارویی است. استفاده از این گیاهان در زندگی روزمره تا حدی تاثیرگذار است که حتی برای درمان بیماریهای صعبالعلاج نیز میتوان به آنها امید داشت. تقریبا یک چهارم داروهای مدرن امروزه در اصل منشاء طبیعی دارند که پیشتر از آنها در طب سنتی نیز استفاده شده است. همچنین از حدود 121 داروی مختلف مورد استفاده در درمان سرطان، 90 مورد آنها از گیاهان مشتق شدهاند. در این مورد میتوان به عصاره آرتمیسینین (گندواش یا درمنه) اشاره کرده که برای درمان مالاریا و همچنین سرطان بکاربرده میشود. اهمیت درمانی این گیاه در حدی بوده که برای یابنده آن جایزه نوبل فیزیولوژی و پزشکی را در سال 2015 به ارمغان آورد. این جایزه با یابنده avermectin که اتفاقا آن نیز منشاء طبیعی دارد (اسخراج شده از نوعی میکروارگانیسم موجود در خاک) به اشتراک گذاشته شد.
بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت، استفاده از گیاهان دارویی در طی سالهای گذشته نقش بسیار چشمگیری در درمان و کنترل بیماری سارس در چین داشته است. ارزش بازاری معادل 60 میلیارد دلار برای گیاهان دارویی در سال 2002 تا 2005 گزارش شده است و امیدهای زیادی برای استفاده از این گیاهان در ارتقاء سلامت جوامع وجود دارد.