فرش دستباف از دیرباز به عنوان بخشی از زندگی بسیاری از خانواده‌های ایرانی محسوب شده و حتی توجه زیادی را از سوی کشورهای غربی نیز به خود جلب کرده است. بافتن این فرش‌ها به مدت زمان بسیار زیادی نیاز دارد که گاهی اوقات تا چند سال نیز طول می‌کشد. بدیهی است که نتیجه چنین کاری می‌تواند هر بیننده‌ای را محو تماشای خود کند. در این مقاله نحوه تشخیص بهترین فرش دستباف را مرور کرده و تفاوت آن‌ها را با فرش‌های ماشینی بررسی خواهیم کرد.
تاریخچه فرش دستباف
تاریخچه فرش دستباف ایران در درجه اول با دوره ساسانیان و هخامنشیان سر و کار دارد. قدیمی‌ترین فرش دستباف کشف شده همان فرش پازیریک است که سال ۱۹۴۹ کشف شد و قدمت آن به حدود پنج قرن پیش از میلاد مسیح برمی‌گردد. این هنر در ایران در زمان تسلط مغول‌ها با پیشرفت‌های زیادی همراه بود و سبک‌هایی جدید از زیبایی و هنر در آن دیده شد.
اوج هنر فرش دستباف ایران در زمان حکومت صفویان و شاه طهماسب اول (قرن ۱۶ میلادی) اتفاق افتاد. حدود ۲۵۰۰ فرش از آن زمان به یادگار مانده است که بیشتر آن‌ها در موزه‌های مشهور نگه‌داری می‌شوند. با آغاز قرن نوزدهم بسیاری از تاجرین دست به صادرات این فرش‌ها زدند و آن‌ها را در سطحی جهانی به نمایش درآوردند. تبریز، اصفهان، کاشان، مشهد، کرمان و یزد در میان مشهورترین مراکز تولید بهترین فرش دستباف ایران قرار دارند.
تراکم فرش دستباف
تراکم فرش دستباف یکی از راه‌های اصلی تشخیص کیفیت آن‌ها است. هرچه گره‌های یک فرش تراکم بیشتری داشته باشند، جزئیات آن بالاتر بوده و طبیعتا از ظرافت بیشتری برخوردار خواهد بود. با این حال، چنین کاری به تلاش، مهارت و زمان قابل توجهی نیاز دارد. تراکم فرش ایرانی با استفاده از اصطلاحی با نام «رجشمار» محاسبه می‌شود: تعداد گره بافته شده در عرض فرش، در واحد مشخصی از طول فرش.
رایج‌ترین واحد اندازه‌گیری طول فرش دست باف ایرانی گره ذرعی است که در اصفهان معادل ۶.۵ سانتی‌متر و در تبریز معادل ۷ سانتی‌متر در نظر گرفته می‌شود. به عنوان مثال، وقتی می‌گوییم که رجشمار یک فرش تبریزی ۸۰ است، منظور این است که در ۷ سانتی‌متر از عرض آن ۸۰ گره وجود دارد. البته اکنون بسیاری از کشورها تراکم را به عنوان تعداد گره در واحد سطح مانند سانتی‌متر مربع یا متر مربع در نظر می‌گیرند و از رجشمار استفاده نمی‌کنند.
تفاوت فرش دستباف و فرش ماشینی
راه‌های زیادی برای نشان دادن تفاوت بین فرش دستباف و فرش ماشینی وجود دارد. فرش های ماشینی معمولا از الیاف و رنگ‌های مصنوعی ساخته شده و تنها به دو تا سه ساعت زمان برای اتمام بافتن نیاز دارند. از سوی دیگر، فرش‌های دستباف بسته به طرح و اندازه خود به چند ماه و گاهی اوقات چند سال زمان برای بافتن نیاز خواهند داشت. بعضی از ویژگی‌ها و راه‌های تشخیص بهترین فرش دستباف را در ادامه خواهیم دید.
ویژگی های فرش دستباف
فرش های دستباف دارای ویژگی‌های خاصی هستند که تشخیص آن‌ها از فرش‌های ماشینی را به کار راحتی تبدیل می‌کنند. برخی از این ویژگی‌ها عبارت‌اند از:
عدم تقارن فرش دستباف
به طور کلی می‌توان گفت که هیچ فرش دستبافی کاملا متقارن نیست. شکل ظاهری این فرش‌ها همیشه تا حدودی نامتوازن خواهد بود. همانطور که قبلا به آن اشاره شد، گره‌زن بعضی اوقات ماه‌ها مشغول گره زدن فرش خواهد بود و تمامی جزئیات را نمی‌تواند به صورت کامل در طرف دیگر فرش تکرار کند. اما دستگاه‌های بافندگی فرش ماشینی طرح‌ها و اشکال را به صورت کاملا متقارن ایجاد می‌کنند.
ریشه فرش
فرش اصیل ایرانی هیچ حاشیه جداگانه‌ای ندارد و ریشه‌های آن ادامه نرخ‌های تار خود فرش هستند. اگر نشانه‌ای از دوخته شدن ریشه به فرش مشاهده می‌کنید، آن فرش مطمئنا دستباف نیست. این امر در مورد قالی دستباف نیز کاملا صادق است.
ساختار گره‌های فرش دستباف
تک تک گره‌های فرش دستباف را می‌توانیم در زیر آن مشاهده کنیم. گره‌ها دیدگاهی کلی در مورد ظرافت و کیفیت فرش در اختیار ما قرار می‌دهند. همانطور که قبلا گفته شد، فرش های دست باف هرگز بی عیب و نقص نیستند و این مسئله به خوبی در گره‌ها قابل مشاهده است. در صورتی که گره‌ها به صورت کاملا منظم و متقارن هستند، آن فرش را ماشینی در نظر بگیرید.
مواد مورد استفاده برای ساخت فرش دستباف
جای گفتن دارد که فرش های دستباف از مواد طبیعی مانند پشم گوسفند، پنبه، پشم شتر یا ابریشم خالص ساخته می‌شوند. فرش‌های ماشینی نیز ممکن است که از پشم طبیعی شوند، اما ساخت بیشتر آن‌ها با استفاده از الیاف مصنوعی صورت می‌گیرد. ظرافت و کیفیت الیاف طبیعی فرش دستباف حتی با چشم غیرمسلح نیز قابل تشخیص است.
ضخامت فرش دستباف
علاوه بر مواردی که در بالا به آن‌ها اشاره شد، ضخامت فرش یکی از شاخص‌های اصلی در تشخیص فرش دستباف اصیل به شمار می‌آید. هرچه فرش دست باف نازک‌تر باشد، کیفیت آن نیز بالاتر خواهد بود. تنها بافندگان و گره‌زنان بسیار باتجربه و ماهر می‌توانند فرش‌های نازک و تخت بسازند.
شستشوی فرش دستبافت
فرش های دستباف در مقایسه با فرش‌های ماشینی استحکام و دوام بالاتری دارند، اما قیمت آن‌ها ما را ملزم می‌کند که با ظرافت هرچه تمام‌تر با آن‌ها برخورد کنیم. این فرش‌ها را هر یک ماه یک بار آویزان کرده و با یک چوب به آرامی بر پشت آن‌ها بکوبید تا گرد و غبار آن‌ها خارج شود. همچنین جاروبرقی را با ملایمت و در جهت خواب پرزها روی فرش بکشید.
اگر قصد دارید که شستشوی فرش دستباف در منزل را دارید، تنها از آب سرد و شوینده‌های مخصوص برای این کار استفاده کنید. برای حصول اطمینان از اینکه فرش شما رنگ پس نمی‌دهد، یک دستمال سفیدرنگ را با آب گرم خیس کرده و به قسمت‌های مختلف فرش بکشید. در صورتی رنگی شدن پارچه باید بیش از پیش مواظب باشید.
قالیشویی بانو به عنوان یکی از بهترین و ارزان‌ترین قالیشویی های تهران شناخته می‌شود که انواع خدمات شستشوی فرش و قالی را در اسرع وقت و با استفاده از پیشرفته‌ترین دستگاه‌های روز دنیا انجام می‌دهد. تنها با مشاورین قالیشویی بانو تماس حاصل کنید تا اطلاعات مناسبی را در این زمینه در اختیار شما بگذارند.