شهر بزگ دهلی در هند مکان‌های دیدنی بسیاری دارد. یکی از مناطق زیبای این شهر که آثار و بناهای تاریخی بی‌نظیری را در خود جای داده است، «دهلی قدیم» است. این منطقه به دستور شاه جهان بنا شده و به خاطر این به «شاه جهان آباد» نیز معروف است. یکی از این بناهای باشکوه و زیبا، درمنطقه دهلی قدیم روبروی قلعه سرخ، مسجد جامع دهلی‌ست. اینجا از مکان‌های محترم و مقدس شهر دهلی نو و از دیدنی‌های مهم آن به شمار می‌آید که هر مسافری که به پایتخت زیبای هند وارد می‌شود از بازدید شکوه و عظمت آن لذت خواهد برد. با سفرزون همراه باشید تا مسجد جامع دهلی را به طور کامل به شما معرفی کنیم:
مسجد جامع دهلی کجاست؟
جامع مسجد، مسجد جهان‌نما یا مسجد جامع دهلی از زیباترین و مهم‌ترین جاذبه‌های توریستی هند به شمار می‌رود. این مسجد در محله چاندنی چوک دهلی بزرگترین و زیباترین مساجد مسلمانان تا اواخر قرن بیستم بوده است. این بنا در منطقه‌ای بلند نسبت به اطرافش قرار دارد و پله‌هایی در سه طرف زائران را به ورودی مسجد راهنمایی می‌کند. از ورودی مسجد منظره‌ای بسیار زیبا پیش روی عابدان و مسافران نقش می‌بندد. به همین دلیل است که به آن مسجد جهان نما نیز می‌گویند. محوطه خارجی این مسجد ظرفیت ۲۵ هزار نفر را دارد و از مکان‌های مناسب برای برگزاری اعیاد و جشن‌های مسلمانان است. در ماه رمضان و عید قربان در اینجا نشاط و شورعجیبی به چشم می‌خورد.
دیوارهای مسجد از سنگ قرمز، و مرمر سیاه و سفید، و حیاط بیرونی آن از ماسه سنگ قرمز ساخته شده است. مسجد جامع دهلی دارای دو مناره و سه گنبد اصلی و چند گنبد و مناره کوچکتر است. معمار این مسجد استاد خلیل بوده است. این معمار بزرگ از یکی از موفق‌ترین شیوه‌های معماری در تاریخ معماری جهان، یعنی سبک اسلامی-هندی استفاده کرده است. همین امر نیز باعث شکوه و زیبایی تحسین‌برانگیز آن می‌شود.
تاریخچه مسجد جامع
مسجد جامع دهلی بین سال‌های ۱۰۶۰ تا ۱۰۶۶ هجری قمری بنا به دستور پنجمین امپراطور گورکانی، شاه جهان، با کمک بیش از پنج هزار کارگر و با هزینه یک میلیون روپیه بنا شده است. در روز عید فطر سال ۱۰۶۶ هجری قمری این مسجد افتتاح شد و نماز عید به امامت سید عبدل غفور شاه بوخاریل، یکی از ملاهای مورد توجه شاه جهان، در این مسجد برگزار شد. این بنا تا پایان حکومت گورکان‌ها به عنوان مسجد سلطنتی مورد استفاده قرار می‌گرفت. در ابتدا این مکان را مسجد جهان نما می‌نامیدند اما به مرور زمان نام مسجد جامع که محل تجمع مسلمانان برای نماز جمعه است در بین مردم رایج‌تر شد.
در سال ۱۸۵۷ پس از شورش‌های مردم هند علیه کمپانی هند شرقی و بریتانیا، مسجد جامع توسط بریتانیایی‌ها مصادره و محل استقرار سربازان بریتانیایی شد. بریتانیا زمانی برای سرکوب و مجازات مردم، تصمیم به تخریب کلی این مسجد گرفت؛ اما با وجود اعتراض‌های زیاد مردم، این خواسته عملی نشد. طرح طبقات مسجد جامع به موتی مسجد یا مسجد مروارید در آگرا بسیار شبیه است، اما مسجد جامع از آن بزرگتر و دو طبقه است. بخش عظیمی از این مسجد بعدها به آن افزوده شده است. قبل از جنگ استقلال هندوستان در سال ۱۸۵۷ حوالی درب جنوبی مسجد، مدرسه اسلامی وجود داشت که در خلال جنگ کاملا تخریب شد.
دروازه شرقی زیباتر و مرتفع‌تر از دو دروازه دیگر است و امروزه آخر هفته‌ها بسته است. در قدیم درب شرقی ویژه ورود خانواده امپراتوری و افراد بلندمرتبه بود و مردم از دروازه‌های کوچکی که در شمال و جنوب قرار دارند وارد و خارج می‌شدند.
ساختمان مسجد جامع دهلی
این مسجد حدود ۸۰ متر طول و ۲۷ متر عرض دارد و سقف آن با سه گنبد پوشانده شده است. دو محراب باشکوه و حیاط بزرگی که چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌کند از دیگر جاذبه‌های این بنای زیباست. مسجد رو به سمت غرب، دقیقا رو به قبله و به سوی مکه مکرمه ساخته شده است.
هر سه طرف مسجد با باروهایی طاق‌دار که قوس دالبری شکل دارند، به زیبایی تزئین شده است و درگاه آن رو به مرکز مسجد دقیقا رو به روی ساختمان اصلی منتهی به دروازه شرقی قرار دارد. شبستان اصلی با هفت ورودی قوس‌دار در مسجد قرار دارد که حدود ۶۱ در ۲۷ متر مربع وسعت دارد. محراب نیز در این سالن قرار دارد. دیوارهای مسجد تا نیمه با مرمر سفید پوشانده شده است.
هر کدام از گنبدهای اصلی مسجد جامع دهلی با مرمرهای سیاه و سفید ساخته شده اما گنبد بالایی آن با طلا پوشانده شده است. سه گنبد بزرگ مرمرین، روی سقف سالن نمازگزاران قرار دارد. با نگاه دقیقی به گنبدها، زیبایی و هنری که در ساخت آنها به کار رفته است شما را مسحور می‌کند. زیر گنبدهای مسجد سالنی با ۱۰ ورودی قوس‌دار رو به سمت غرب قرار دارد که در آن ۲۶۰ ستون با تزییناتی از نقش گل‌ها یا نوشته چشم را می‌نوازد.
در جنوب شرقی و شمال شرقی مسجد دو مناره قرار دارد که هرکدام دارای ۴۰ متر ارتفاع است و با مرمر سفید و سنگ ماسه قرمز به صورت راه راه فرش شده است. هر مناره ۱۳۰ پله دارد و می‌توان با بالا رفتن از آنها به تماشای شهر نشست. در حال حاضر، فقط امکان بازدید از مناره شرقی در ازای پرداخت ۱۰۰ روپیه هند وجود دارد. در حیاط پشتی این مسجد نیز چهار مناره کوچک وجود دارد که به مناره‌های جلویی شبیه است.
محوطه خارجی مسجد جامع دهلی با مرمر سیاه و سفید فرش شده است و محل سجاده هر نمازگزار با سنگ‌های مرمرسیاه مشخص شده‌است. اندازه این سجاده‌های مرمرین ۴۴/۹۱ سانتی‌متر در ۵۰ سانتی‌متر است و سرجمع ۸۹۹ سجاده مرمرین در کف مسجد نشانه‌گذاری شده است. حیاط خارجی از طرف شرق، شمال و جنوب به سه ردیف پلکان ساخته شده از ماسه‌سنگ‌های قرمز منتهی می‌شود. درب شمالی مسجد ۳۹ پله، درب جنوبی ۳۳ پله و درب شرقی که محل عبور و مرور خانواده سلطنتی بوده است ۳۵ پله دارد. در امتداد باروی مسجد، در چهارگوشه دروازه، چهار چهاتری (Chhatri)دیده می‌شود. چهاتری، نوعی جایگاه با سقف گنبدی شکل است که در معماری هندی به کار می‌رود.
حوضچه‌ای مزین به سنگ مرمر سفید در میان حیاط برای شست و شو قرار دارد. طول این حوضچه از شرق به غرب ۱۵ متر و ازشمال به جنوب، ۱۷ متر است. در وسط حوضچه، فواره‌ای از جنس مرمر سفید به چشم می‌خورد. چهارگوشه حوضچه با چهار چراغ مرمر با ارتفاع پایه سه متر تزیین شده است.
سنگ‌نوشته‌هایی از مرمر سفید به ابعاد ۲/۱ متر در۷۶ سانتی‌متر بالای ورودی‌های قوسی‌شکل قرار دارد که روی آن با مرمر سیاه نوشته شده‌است. روی این کتیبه‌ها ، به زبان فارسی و خط ثلث نورالله احمد، تاریخ ساخت مسجد و فضائل شاه‌جهان حک شده‌است. این کتیبه‌ها در سال ۱۰۶۰ هجری قمری به روش معرق سنگ به سبک نگارش سنگ‌نوشته‌های تاج‌محل طراحی شده‌است. بالای ایوان‌های ورودی نیز ۱۰ کتبیه حاوی جملاتی درآمیخته با آیات قرانی به زبان فارسی فصیح دوره صفوی به خط نسخ نوشته شده است و شامل ۱۰ خانه مربع مستطیل است که هر خانه چهار سطر دارد. از اشیای تاریخی و ارزشمند که در این مسجد نگهداری می‌شود می‌توان از قرآنی که روی پوست آهو نوشته شده‌است نام برد.
آداب و قوانین ورود به مسجد جامع
قبل از ورود به مسجد جامع دهلی باید مانند هر مکان مقدس، آداب ورود به این مکان را رعایت کنیم تا اهانتی به مقدسات آنان محسوب نشود. جالب توجه است که بر خلاف خیلی از مساجد، در این مسجد قانونی برای پوشش وجود ندارد و گردشگران با هر نوع پوششی می‌توانند به این مکان وارد شوند. البته در درب ورودی مسجد چادر هم قرض داده می‌شود.
ورود به مسجد با کفش ممنوع است. در موقع ورود کفش‌هایتان را در بیاورید و به کفشداری تحویل دهید یا با کیسه به داخل ببرید. برای نگهداری کفش‌ها باید حدود ۱۰۰ روپیه هند هزینه پرداخت کنید اما پیشنهاد ما این است که با کمی چانه‌زنی قیمت را پایین بیاورید. ورود به مسجد هزینه‌ای ندارد ولی برای هر دوربین و موبایل هوشمند ۳۰۰ روپیه هند هزینه دریافت می‌شود که آن هم قابل چانه‌زنی است.
دسترسی به مسجد
بهترین راه برای رسیدن به این مکان زیبا در قلب دهلی قدیم، مترو است. دو ایستگاه مترو برای رسیدن به مسجد جامع دهلی وجود دارد. یکی چاوری بازار (Chawri Bazar) که با خط زرد مشخص می‌شود و پیاده ۷۵۰ متر از درب جنوبی مسجد فاصله دارد. دوم، ایستگاه مسجد جامع که خط بنفش از آن می‌گذرد و فاصله آن تا درب جنوبی ۴۰۰ متر است.
می‌توانید از اتوبوس هم برای رفتن به این مکان دیدنی استفاده کنید. ایستگاه اتوبوس موری گیت (Mori Gate) تا درب شمالی و درب جنوبی ۴۵۰ متر فاصله دارد. ایستگاه دیگری در دو طرف خیابان (Netaji Subhash Marg) در فاصله ۸۰۰ متری درب شمالی وجود دارد. کرایه توک‌توک هم یکی دیگر از راه‌های رسیدن به مسجد است. توک‌توک‌ها از وسایل حمل و نقل محبوب در هند هستند.
امکانات رفاهی
از مهم‌ترین امکانات رفاهی این مسجد، سرویس بهداشتی و وضوخانه تمیز آن است. در این مسجد موبایل به خوبی آنتن وجود دارد. همچنین در این مکان جهت قرار دادن اشیا قیمتی‌تان صندوق امانات پیش‌بینی شده است. رستوران و کافه هم در نزدیکی مسجد به راحتی در دسترس است.
بهترین زمان برای بازدید
پیشنهاد می‌کنیم برای دیدن این بنای باشکوه یک تا دوساعت وقت اختصاص دهید. بعد از نماز صبح، بهترین زمان بازدید مسجد است، چرا که مسجد هنوز شلوغ نیست و نور صبحگاهی هم جلوه خاصی به آن می‌بخشد. همان‌طور که اشاره کردیم، مسجد جامع دهلی، در مناسبت‌ها و اعیاد حال و هوای دیگری دارد.
جاذبه‌های گردشگری اطراف
در اطراف این مسجد زیبا، جاذبه‌های گردشگری زیادی وجود دارد که می‌توانید در یک روز بازدید که به این مسجد اختصاص داده‌اید، به این مکان‌های زیبا نیز سری بزنید. بازار مینا در فاصله ۲۸۰ متری، بازار چاندنی چوک در فاصله ۴۰۰ متری، دروازه اجمری در فاصله ۵۵۰ متری و لال قلعه در فاصله یک کیلومتری از جاهای دیدنی دهلی در نزدیکی مسجد جامع است.
با شما از مسجد جامع دهلی در هند بازدید کردیم و قدری با قدمت و عظمت آن آشنا شدیم. آیا تا به حال به هند سفر کرده‌اید؟ چه تفاوتی بین این مسجد و مساجد دیگر جهان اسلام مشاهده می‌کنید؟ خاطرات و نظرات خود را با مخاطبان سفرزون به اشتراک بگذارید.