از کتابخانه ملی ایران چه می‌دانید؟ یکی از روش‌های ارزیابی رشد و پیشرفت فرهنگی هر ملت میزان مطالعه و کتابخوانی آن‌ها است. کشور ما نیز با داشتن تمدنی چند هزار ساله و مراکز علمی، فرهنگی و کتابخانه‌های بزرگ و دانشمندان بنام، در عرصه فرهنگ و تمدن جهانی جایگاه ویژه‌ای دارد. اما با کمال تاسف آمار سازمان‌های فرهنگی داخلی و خارجی مانند یونسکو در مورد سرانه مطالعه هر ایرانی، بسیار مایوس‌کننده است. شاید آشنایی با کتابخانه ملی ایران بتواند اقشار مختلف جامعه را به کتاب و مطالعه علاقه‌مند کند. شما نیز می‌توانید همراه با دوستان و خانواده پس از ثبت نام در سایت کتابخانه، روزی را به بازدید از این گنجینه بزرگ ملی اختصاص دهید. با سفرزون همراه باشید تا کتابخانه و مرکز اسناد ملی ایران را به طور مختصر به شما معرفی کنیم:
تاریخچه کتابخانه ملی ایران
پایه تاسیس کتابخانه ملی ایران، مانند بسیاری از نهادهای اداری نوین ایران به عصر ناصرالدین شاه قاجار باز می‌گردد. ایجاد کتابخانه سلطنتی در دربار و مهمتر از آن تأسیس کتابخانه‌ای در مدرسه دارالفنون در سال ۱۲۴۲ هجری، اولین قدم در راه ایجاد کتابخانه ملی بود. پس از آن انجمن معارف که به منظور توسعه مدارس در ایران ایجاد شده بود، ساختمانی در کنار کتابخانه دارالفنون با نام « کتابخانه ملی معارف ایران » در تهران برای استفاده محصلین مدارس ایجاد نمود که حرکت به سوی تأسیس کتابخانه ملی را سرعت بخشید. نهایتا در دوره پهلوی در سوم شهریور ماه سال ۱۳۱۶، کتاب‌های کتابخانه معارف به ساختمان جدید که در کنار ساختمان در حال ساخت موزه ایران باستان بود، منتقل شد و در ۲۳ شهریور ماه رسماً « کتابخانه ملی ایران» نامیده شد.
پس از انقلاب در سال ۱۳۶۱، ادغام کتابخانه ملی با مرکز خدمات کتابداری، تاثیر بسزایی بر عملکرد آن گذاشت. از این زمان بود که فهرست‌نویسی با استفاده از نیروهای متخصص مرکز به طور علمی و مطابق با استانداردهای بین‌‌المللی شروع شد. در سال ۱۳۶۸ کلیه ناشران کتب و مطبوعات دولتی و غیردولتی موظف به تحویل تعدادی نسخه رایگان انتشارات خود به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و واسپاری آثار خود به کتابخانه ملی شدند.در سال ۱۳۶۹، به موجب قانون اساسنامه کتابخانه ملی ایران مصوب مجلس شورای اسلامی، سازمان کتابخانه ملی ایران به عنوان سازمانی مستقل و زیر نظر مستقیم ریاست جمهوری قرار گرفت.در نهایت در سال ۱۳۸۱ سازمان اسناد کشور با کتابخانه ملی ایران ادغام شد و نام آن به سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران تغییر یافت. سازمان اسناد و کتابخانه ملی با چهار معاونت: معاونت کتابخانه ملی، معاونت اسناد ملی، معاونت پژوهش و دیجیتال و معاونت توسعه مدیریت و منابع انسانی، در دو ساختمان کتابخانه ملی ایران و گنجینه اسناد ملی ایران به فعالیت خود ادامه می‌دهد.
اولین بنای کتابخانه ملی ایران با طراحی آندره گدار، معمار فرانسوی، مجاور ساختمان موزه ملی ایران ساخته و در سال ۱۳۱۶ بطور رسمی بازگشایی شد. پس از چند سال، ساختمان جدیدی در سال ۱۳۴۰ به کتابخانه ملی افزوده شد و زیربنای ساختمان کتابخانه ملی به هزار متر مربع رسید. در سال ۱۳۷۵ کلنگ ساختمان جدید زده شد و در ۱۱ اسفند همان سال رسماً افتتاح شد. ساختمان جدید کتابخانه ملی، در هشت طبقه و حدودا ۹۷ هزار متر مربع زیربنا ساخته شده است و در برابر زلزله ۹ ریشتر مقاوم است. این ساختمان درشرایط عادی چهار میلیون جلد و درصورت استفاده ازقفسه‌‌بندی فشرده تا هفت میلیون جلد کتاب ونشریه ادواری را درخود جای می‌دهد.
در طراحی ساختمان، از الگوهای معماری قبل و بعد از اسلام استفاده شده است. ساختمان بر روی یک کرسی بتنی گسترده مستطیل شکل بنا شده است و به تدریج در طبقات بالاتر آن از سطوح طبقات کاسته می‌شود و سازه زیگورات مانندی را تشکیل می‌دهد. قوس‌ها و نقش‌های اسلیمی در نما، یادآور زیبایی‌های معماری اسلامی در این بناست. ترکیب هرمی بنا منحصر به حجم اصلی ساختمان نیست و ادامه آن تا کناره‌های زمین و محوطه سبز آن کشیده شده است. شکل پلکانی ساختمان، این امکان را فراهم کرده است تا نور افق از نورگیرهای حاشیه‌ای بین طبقات و نور خط‌‌الرأسی از نورگیرهای سقفی سطح بام‌ها، همه فضاهای اصلی و تالارهای مطالعه را روشن کند.
تقسیم‌بندی فضایی کتابخانه
در ساختمان جدید پنج تالار مطالعه تخصصی وجود دارد: تالار مطالعه منابع علوم و فنون، تالار مطالعه منابع و مراجع، تالار مطالعه منابع علوم اجتماعی و هنر، تالار مطالعه منابع علوم انسانی، تالار مطالعه نسخه‌های خطی، تالار مطالعه ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی، تالار مطالعه نشریات و تالار مطالعه غیر کتابی. گنجایش این تالارها حدود ۱۵۰۰ نفر است.
گروه‌های مختلفی از کتابخانه ملی ایران بازدید می‌کنند. کتابخانه برای هر کدام از این گروه‌ها بر اساس سطح تحصیلات، نیازها و خواسته‌هایشان برنامه ویژه‌ای تدارک دیده است و بخش‌های خاصی از کتابخانه را برایشان به نمایش می‌گذارد. کودکان و نوجوانان، دانشگاهیان، مدیران، متخصصین، گروه‌های خارجی و عمومی از جمله این گروه‌ها هستند. اکثر افراد برای بازدید از کتابخانه ملی در دسته گروه عمومی قرار می‌گیرند. ما نیز با گروه عمومی همراه می‌شویم و از این گنجینه ملی دیدن می‌کنیم:
شروع بازدید
طبقه همکف که هم‌تراز میدان است اولین مکان مراجعه ماست که طبقه اول و زیر همکف نیز ادامه آن است. سقف بعضی از فضاهای داخلی تا ارتفاع سه طبقه می‌رسند که یادآور تالارهای مرتفع معماری گذشته در ترکیب با شاه‌‌نشین‌های اطراف آن است. در ابتدای بازدید در سالن استاد انوار، فیلم مستند سازمان اسناد وکتابخانه ملی ایران به منظور آشنایی کلی با اهداف و تاریخچه‌ی سازمان اکران می‌شود.
کتابخانه عمومی
بازدید از تالار« کتابخانه عمومی»، با عناوین سعدی و حافظ، آغاز می‌شود. این کتابخانه در ضلع غربی ساختمان واقع شده است. مساحت این کتابخانه بجز مخزن کتاب، سه هزار و ۲۰۰ متر مربع در دو طبقه است و دارای بخش‌های پذیرش و جستجو، مرجع، امانت کتاب، مخزن، اتاق مطبوعات و بخش آماده‌سازی است. ظرفیت پذیرش مراجعان در تالارهای کتابخانه عمومی برای آقایان ۹۸ نفر در طبقه همکف و برای خانم‌ها ۱۲۰ نفر در طبقه منفی یک است. این مکان مجهز به اینترنت وایرلس نیز برای مراجعان است. در این بخش کتاب به صورت امانت به مدت دو هفته در اختیار مراجعان قرار می‌گیرد.
پذیرش
در تالار ورودی کتابخانه وارد بخش پذیرش می‌شویم. این بخش کار جستجو، راهنمایی و مشاوره مراجعین برای دسترسی به منابع اطلاعاتی کتابخانه را بر عهده دارد. ۱۲ رایانه ویژه مراجعین و پنج رایانه ویژه کارشناسان، با نرم‌افزارهای حرفه‌ای به مراجعان کمک می‌کند منابع مورد نظر خود را بیابند و نتیجه جستجو را به صورت چاپی یا لوح فشرده ارائه می‌دهد.
سایت کتابخانه ملی ایران
به طبقه مثبت یک در ضلع شرقی تالارها و همجوار با تالار هنر می‌رویم که در آن سایت اطلاع‌رسانی و خدمات اینترنت قرار دارد. این بخش با بیش از ۳۰ رایانه ویژه خدمت‌رسانی به مراجعین است. استفاده از اینترنت در این بخش با توجه به زمان‌های تعریف‌شده رایگان است. مراجعان می‌توانند از رایانه شخصی خود نیز در این مکان استفاده کنند. نتایج جستجو به صورت چاپی و یا لوح فشرده در اختیار مراجعان قرار می‌گیرد.
امکانات رفاهی
این مجموعه امکانات رفاهی خوبی برای مراجعین فرهیخته خود در نظر گرفته است. کافی‌شاپ، رستوران، نمازخانه، سرویس بهداشتی، شعب بانک‌های مختلف و خودپرداز، فروشگاه کتاب و لوازم‌التحریر، پارکینگ و سرویس رفت و برگشت به مترو بخشی از این خدمات است. همچنین وجود شیفت کاری شبانه از ساعت ۱۰ شب تا ۷ صبح به جز روزهای تعطیلی کتابخانه ملی از دیگر امکانات رفاهی کتابخانه است.
مسیر دسترسی به کتابخانه ملی
برای دسترسی به ساختمان کتابخانه ملی ایران با خودرو شخصی می‌توانید از این آدرس استفاده کنید: بزرگراه شهید حقانی، بعد از ایستگاه مترو حقانی، خروجی کتابخانه ملی، بلوار کتابخانه ملی، سازمان اسناد و کتابخانه ملی. برای دسترسی به کتابخانه ملی از طریق مترو نیز باید به ایستگاه مترو شهید حقانی بیایید و از سرویس‌های رفت و برگشت کتابخانه از درب مترو استفاده کنید.
مکان‌های دیدنی نزدیک کتابخانه ملی
گرچه بازدید از کتابخانه ملی ایران شاید چند ساعتی از وقتتان را بگیرد اما دور و اطراف کتابخانه هم جاهای دیدنی بسیاری وجود دارد که نباید بازدید از آن‌ها را از دست بدهید. اگر اهل کتابخوانی باشید رفتن به باغ کتاب می‌تواند تجربه‌ای هیجان‌انگیز برایتان باشد. باغ کتاب، بزرگترین کتابفروشی جهان است که با انواع امکانات رفاهی روزی شاد برایتان خواهد ساخت. باغ موزه دفاع مقدس و باغ هنر هم در همین نزدیکی است و می‌توانید با کمی پیاده‌روی از این مکان‌های دیدنی پایتخت هم دیدن کنید.
با هم بازدیدی کوتاه داشتیم از یکی از گنجینه‌های بزرگ فرهنگی کشورمان: کتابخانه ملی ایران. آیا این مکان را برای بازدید خود انتخاب می‌کنید؟ آیا امکانات رفاهی موجود با توجه به ساعاتی که افراد جهت مطالعه و پژوهش در این مکان می‌گذرانند کافی است؟ نقاط ضعف و قوت مجموعه را به ما گزارش دهید. منتظر نظرات و پیشنهادات خوب شما هستیم.