آنچه بر می آید این است که در گذشته به دلیل زیاد بودن ملک و املاک، ملاکین و صاحبان ملک توانایی رسیدگی به همه آنها را نداشتند؛ شخصی را در نظر می گرفتند به عنوان امین و دربان تا اگر مالک، آن را به کسی اجاره می داد این دربان در هر مکان قفل مغازه را برای مستاجر باز می کرد و پاداشی هم دریافت می کرد که به آن سرقفلی یاد می شود.
عده ای از حقوقدانان معتقد هستند سرقفلی مزبور حق اولویتی است که مستاجر در اجاره ملک در نتیجه فعالیت خود در جلب مشتری داشته است.(کاتوزیان). به نظر می رسد این نظر نه با قانون مطابق است و نه با عرف
طبق نظری دیگر سرقفلی مبلغی است که مستاجر به مالک پرداخت می کتد تا در اجاره آن مغازه در اولویت باشد برای سالیان بعد.(مکارم)
در جایی دیگر گفته شده سرقفلی مبلغی است که مستاجر به اجاره دهنده (موجر) می دهد که او را از بین کسانی که خواهان اجاره کردن ملک هستند انتخاب کند و به عبارتی وی را بر دیگران. ترجیح بدهد. به نظر می آید این نظر هم مقصود واقعی سرقفلی را نمی رساند.
در این باره در قانون آمده است که گاهی مستاجر به موجر سرقفلی می دهد و گاهی هم موجر به مستاجر سرقفلی پرداخت می کند.
ماده ۷ و ۸ قانون روابط موجر و مستاجر با عبارت هایی تقریبا یکسان به مواردی اشاره کرده است موجر باید برای تخلیه، مبلغی تحت عنوان سرقفلی یه مستاجر بپردازد.
این پرداخت مبلغ برای انصراف مستاجر از حقوق به دست آمده اش است طبق ماده ۷ اگر در اجاره شرط به نفع مستاجر شرز شده باشد که موجر تا زمانی که مستاجر ملک را در تصرف دارد ملک را به وی اجاره بدهد با همان اجاره بهای متعارف، در اینجا اگر مستاجر بخواهد از این حق و حقوق خود بگذرد و از آن صرف نظر کند باید موجر مبلغی تحت عنوان سرقفلی را به وی بدهد که راضی شود حقوق خود را واگذار کند.
پس در این مورد بر خلاف مواردی که خود مستاجر به موجر سرقفلی می دهد موجر است که به مستاجر سرقفلی پرداخت می کند. پرداخت این سرقفلی در ازای صرف نظر کردن مستاجر از حقوقی است که ضمن اجاره به دست آورده است.
اگر مستاجر از ابتدا سرقفلی پرداخت نکرده اشد بدیهی است که به وی حق سرقفلی تعلق نمی گیرد و در زمان تخلیه نیز چیزی به وی پرداخت نمی شود همچنین اگر به موجر سرقفلی پرداخته باشد و به ازای آن حقوقی را به دست آورده باشد مثل تمدید کردن اجاره با وی با استفاده از آن حقوق دیگر سرقفلی به وی برگردانده نمی شود چون آن مبلغ را داده که آن امتیازات را به دست آورد و حال که امتیازات مزبور را مصرف کرده مثل تمدید شدن اجاره برای چند سال دیگر حقی برای مبلغ پرداخت شده نخواهد داشت.