به سندی که توسط شرکت حمل‌ونقل صادر می‌شود بارنامه می‌گویند. صادر شدن این سند یعنی اینکه کالایی مشخص در مکانی معلوم برای ارسال به مقصدی معلوم دریافت گردیده است. همان‌طور که میدانید بارنامه دریایی توسط شرکت کشتیرانی و یا کارگزاری آن در عوض تحویل کالا برای حمل، صادر می‌گردد. در بارنامه اطلاعات کامل بار ثبت می‌گردد و فرمانده کشتی نیز آن را امضا می‌زند و با توجه به این بارنامه متعهد می‌گردد بار با کشتی به مقصد موردنظر انتقال داده شود و به گیرنده تحویل دهند.
در ادامه مطلب شمارا با انواع بارنامه دریایی و مندرجات بارنامه، همچنین مسیر کار و مراحل پیگیری بارنامه دریایی و حمل بار آشنا خواهیم کرد. نکته‌ای که باید به آن توجه ویژه داشت این است که بدون بارنامه فرایند حمل‌ونقل اعتباری ندارد و درصورتی‌که حادثه‌ای برای بار اتفاق بیفتد هیچ ارگانی پاسخگو نیست. بنابراین برای تنظیم بارنامه دریایی در زمان عقد قرارداد حتماً به نکات مهم در بارنامه دقت نموده تا بتوانید حمل‌ونقل راحت و بدون مشکل را تجربه نمایید.
انواع بارنامه دریایی
بارنامه‌های دریایی بر اساس یک سری شرایط دسته‌بندی می‌شوند که در ادامه به شرح آن‌ها می‌پردازیم:
نوع بارنامه ازلحاظ تعداد وسیله حمل
• بارنامه دریایی مستقیم: این مدل بارنامه برای حمل کالا از یک بندر به بندر دیگر است بدون آنکه کشتی تغییر کند و برای ارسال مستقیم کالا به گیرنده کاربرد دارد.
• بارنامه حمل مرکب: زمانی که حمل کالا با بیش از یک نوع وسیله انتقال یابد حمل‌ونقل مرکب یا چندوجهی نامیده می‌شود. مسئول حمل‌ونقل چندوجهی مسئولیت حمل کالا را از زمان دریافت کالای موردنظر تا تحویل آن بر عهده می‌گیرد.
نوع بارنامه ازلحاظ شرایط کالای مورد حمل
• بارنامه دریایی تمیز و بدون خط خوردگی: اگر در بارنامه، یادداشتی مبنی بر خراب بودن کالا یا بسته‌بندی ثبت‌نشده و درپیوست آن نیز موردی نباشد به این مدل، بارنامه بدون خط‌خوردگی یا تمیز می‌گویند.
ش بارنامه دریایی دارای خط خوردگی یا غیر تمیز: در این مدل بارنامه عیب کالا یا بسته‌بندی ثبت می‌شود.
نوع بارنامه ازلحاظ نوع خدمات حمل‌ونقل
• بارنامه‌ای که زیر نظر خدمات منظم کشتیرانی می‌باشد: برای محموله کشتی‌هایی که برنامه و مسیر کار مشخصی دارند این نمونه بارنامه صادر می‌شود.
بارنامه تحت خدمات کشتیرانی ترمپت: این‌گونه بارنامه برای کالاهایی صادر می‌شود که با کشتی اجاره‌ای حمل می‌شوند. طبق این نوع بارنامه حمل بار تابع قرارداد چار‌تر است. این نمونه بارنامه‌ها موردقبول بانک‌ها نمی‌باشد مگر آنکه برخلاف آن شرط شده باشد.
از انواع دیگر بارنامه می‌توان موارد زیر را نام برد.
• بارنامه ترانس‌شیپ: هنگامی که انتقال بار فقط از طریق دریا باشد، کالا از یک کشتی به کشتی دیگر منتقل می‌گردد. در این نمونه بارنامه مبدأ و مقصد کالا و همچنین محل انتقال کالا از کشتی اول به کشتی دوم و سایر موارد کاملاً معین می‌گردد.
• بارنامه حمل مرکب فیاتا: این مدل بارنامه برای استفاده عاملین حمل‌ونقل مرکب توسط اتحادیه بین‌المللی کارگذاران تنظیم می‌گردد. این بارنامه آرم سازمان فیاتا و اتاق بازرگانی بین‌المللی را دارد.
مندرجات بارنامه دریایی
در انواع مختلف بارنامه دریایی مشخصات و اطلاعات زیادی درج گردیده است که در ادامه مهم‌ترین آن‌ها را به شکل خلاصه عنوان می‌کنیم:
• اسم و آدرس کامل فرستنده کالا
• اسم ونشانی کامل گیرنده کالا
• اسم و آدرس طرف ابلاغ یعنی کسی که خط کشتیرانی قرار است به او اطلاع دهد جهت حمل بار.
• نماینده صاحب محموله یا کارگزاری خط
• نمره بارنامه که مانند کد شناسایی برای کارگزار خط می‌باشد.
• محل دریافت محموله، یعنی مکانی که حمل‌کننده، محموله را دریافت کرده است.
• شماره سفر و اسم کشتی
• بندر بارگیری یعنی بندری که برای بارگیری محموله به کشتی مشخص‌شده است.
• بندر محلی که قرار است کالا تخلیه گردد.
• مقصد پایانی استرداد کالا چنانچه کشتیرانی متعهد به استرداد کالا به مکانی بعد از بند تخلیه کالا باشد.
• ذخیره‌جا یا شماره نوبت برای حمل محموله
• نشانه‌ها و شماره‌های، نمره مهروموم و شماره کانتینر در مورد محموله‌های کانتینری
• شرح کالا که در این بخش تعداد و نوع بسته‌بندی‌ها توضیح داده‌شده است.
• وزن محموله: در این قسمت وزن کالا به کیلوگرم ثبت می‌گردد.
• ابعاد محموله: ثبت حجم کالا به مترمکعب
• تاریخ: تاریخ صادر شدن و امضاء بارنامه
• تعداد نسخه‌های اصلی بارنامه امضاء شده: تعداد نسخه‌های اصلی که صادرشده ثبت می‌گردد در این کادر بارنامه عدد صفر زمانی ثبت می‌شود که مبین مالکیت کالا نباشد.
• محاسبه هزینه و قیمت کرایه حمل
پیگیری و استعلام بارنامه دریایی
صدور بارنامه
این نکته را باید بدانید که بارنامه دریایی، رسید کالا و سند مالکیت کالا می‌باشد. مراحل و مسیر کار بارنامه، قبل از بارگیری به روش زیر است:
ابتدا بین متصدی و فروشنده کالا قرارداد بسته می‌شود. در مرحله بعد دریافت دستور کتبی فروشنده یا فرستنده کالا که باید موارد زیر در آن درج‌شده باشد:
• اسم و آدرس کامل گیرنده کالا
• اسم و آدرس ابلاغ شونده
• نوع کالا
• وزن و اندازه کامل
• اسم بندر بارگیری
• اسم بندری که بار در آنجا تخلیه می‌شود
• تعداد نسخه‌های بارنامه
• نوع بسته‌بندی
تخلیه و بارگیری
تخلیه و بارگیری به چهار روش مختلف انجام می‌گیرد.
1) تخلیه و بارگیری به عهده متصدی حمل است. در این روش صاحب کالا با تحویل دادن کالا در محل موردنظر، رسید انبار دریافت می‌نماید.
2) کار بارگیری بر عهده محموله است و تخلیه آن بر عهده حمل‌کننده. در این روش صاحب کالا با تحویل دادن کالا بر روی کشتی رسید فرمانده را دریافت می‌نماید.
3) کار بارگیری به عهده متصدی حمل‌ونقل است و تخلیه آن بر عهده صاحب کالا می‌باشد.
4) بارگیری و تخلیه هر دو بر عهده صاحب کالا است.
برای بارگیری بار نیاز است تا وسایل و نیروی انسانی لازم را فراهم آوریم. در ادامه مطلب به مواردی از این آمادگی‌ها اشاره می‌کنیم:
• نیاز است که کالا در زمان عملیات بارگیری، بارشماری شود. این کار یکی از اساسی‌ترین اقدامات است که توسط متصدی انجام می‌پذیرد. در بارشماری عیوب ظاهری موجود در کالا یا بسته‌بندی مشخص و در بارنامه درج می‌گردد.
• بارچینی باید در محلی مناسب انجام پذیرد.
• بعد از تمام شدن عملیات بارگیری، همه‌ی مدارک مربوط مانند اوراق بارشماری و رسید انبار موردبررسی قرار می‌گیرد.
• از دیگر مدارک لازم بعد از بارگیری فهرست کل بار است.
• فهرست کل بار بر مبنای اوراق بارشماری، رسید فرمانده کشتی و دستور حمل کتبی می‌باشد.
• بارنامه بر اساس بررسی‌ها و تطبیق اسناد و مدارک که شامل اوراق بارشماری و رسید افسر کشتی فهرست کل بار است صادر می‌گردد.
• فرم مخصوص بارنامه توسط متصدی تکمیل می‌شود و برای تعیین شماره بارنامه، شماره ردیف فهرست کل بار را در محل شماره بارنامه ثبت می‌نماید.
• بعد از آنکه افسر کشتی بارنامه را کامل کرد و امضاء زده شد و مهر بر روی آن بارنامه صادرگردید، بارنامه اعتبار پیدا می‌کند.