موانع ارث

موانع ارث (موانع جزئی و کلی وراثت)

حجاب در لغت به معنای پوشاندن و کشیدن زیر حجاب است و در اصطلاح حقوقی به حالت ارثی گفته می شود که به دلیل وجود وارث یا خویشاوند دیگر از ارث به کلی یا جزئی محروم می شود. با توجه به تعریف فوق می توان گفت که حجاب بر دو نوع است. : 1- حجب حرمانی 2- حجاب قسام یا انواع حجاب

الف) حجب حرمانی

حجب حرمانی یا حجب از اصل ارث به این معناست که وجود خویشاوندی دیگر خویشاوند را از اصل ارث محروم می کند. این حالت بر اساس قاعده «الاقرب یمنا العباد» اعمال می شود و معنای ساده آن این است که نزدیکتر به میت، اقربای دورتر را از ارث محروم می کند. قاعده حجاب اصل ارث در موارد مختلف اعمال می شود و این موارد به اختصار به ترتیب مقرر در زیر آمده است.

موارد حجاب

وراث هر طبقه وارث طبقات بعدی هستند.

بستگان نزدیکتر به متوفی بر خلاف اقوام دورتر در یک طبقه هستند.

برخی از نزدیکان ابوینی مرحوم حاجب حرمانی و برخی از نزدیکان ابی میت هستند.

تضاد هر طبقه با طبقات بعدی

وراث هر طبقه وارث طبقات بعدی هستند. توضیح اینکه در نظام حقوقی ایران وراث به سه طبقه تقسیم می‌شوند و افراد هر طبقه تنها در صورتی از ترکه متوفی ارث می‌برند. طبقات ارث مندرج در قانون مدنی به شرح زیر است:

کلاس اول: والدین، فرزندان و فرزندان کودکان؛

طبقه دوم: اجداد، خواهر و برادر و فرزندان آنها.

طبقه سوم: عموها و عمه ها، عموها و خاله ها و فرزندانشان.

ضمناً طبق ماده 1032 قانون مدنی درجات دوری و قرب متوفی در هر طبقه به تعداد نسل آن طبقه تعیین می شود. مثلاً رابطه میت با فرزندانش درجه یک و با اولاد اولاد او درجه دو است.

به طور کلی می توان گفت که اقارب طبقه اول متوفی برعکس اقارب طبقه دوم و سوم میت هستند. همچنین اقارب طبقه دوم میت برعکس اقارب طبقه سوم میت هستند.

مخالفت برخی از نزدیکان با سایر نزدیکان آن طبقه

در میان افراد هر طبقه از خویشاوندان، برخی از آنها متضاد دیگران هستند. با توجه به این توضیح، وراث طبقه اول و دوم به دو طبقه تقسیم می شوند، در هر طبقه افرادی که از نظر درجات با هم فاصله دارند. و قرب، به میت نزدیکترند، اصل ارث را از دیگران سلب می کنند.

به عنوان مثال طبقه اول وراث متشکل از والدین و فرزندان است. بنابراین اگر میت دارای فرزند مستقیم باشد، این فرزند از ارث بردن نوه های متوفی که از همان طبقه فرزندان هستند جلوگیری می کند.

اما این محدودیت فقط در این طبقه مؤثر است و فرزند متوفی مانع از ارث پدر یا مادر متوفی نمی شود.

در طبقه دوم که متشکل از اجداد و خواهران و برادران و فرزندان آنهاست نیز همین کار انجام می شود.

اما در طبقه سوم همه وراث از یک صنف هستند. بنابراین، از نظر القاعده، کسی که از نظر قرب و فاصله به میت نزدیکتر است، سایر ورثه را از ارث محروم می کند. مثلاً اگر عمه متوفی باشد، پسر عمه یا پسر عموی میت از او ارث نمی برد.

اما این قاعده استثنا دارد و آن این است که اگر تنها ورثه میت عموی ابی و پسر عموی ابوینی باشند، پسر عموی ابوینی علیرغم دورتر بودن از میت از لحاظ رتبه، محروم می‌کند. عموی ابی از ارث بردن.

به نظر می رسد قانون مدنی این استثنا را تنها به دلایل تاریخی و مذهبی پذیرفته است. قانونگذار این حکم را در ماده 936 ق.م بیان کرده است. این حکم ناظر به هیچ قاعده ای نیست و در مورد تعدد عموهای متوفی یا وجود عمه یا عمه در بین ورثه، پسر عموی میت ارث نمی برد.

اما زن و شوهر نباید جزو وراثی باشند که غیبت آنها در ماده 936 ق.م. زیرا همانطور که در مقاله درباره ارث زوجین گفتیم زن و شوهر با همه وراث نسبی ارث می برند و سایر وراث هیچ تاثیری در ارث آنها ندارند. ظاهراً مقصود از ماده 936 ق.م شرط عدم وجود ورثه نسبی دیگر در طبقه سوم است.

مخالفت اقارب متوفی با اقارب متوفی

برخی از نزدیکان ابوینی حاجب حرمانی هستند، برخی از نزدیکان ابی. علاوه بر 2 مورد ذکر شده در بالا، در طبقات دوم و سوم، برخی از بستگان ابوین حاجب حرمانی، برخی از نزدیکان ابی میت هستند. برای توضیح اینکه در بین وراث طبقه دومبرادران و خواهران متوفی (یا طبقه برادری) بر اساس رابطه ای که با متوفی دارند به 3 گروه یا قبیله تقسیم می شوند:

1. برادران و خواهران مرحوم ابونی

2. برادران و خواهران ابی میث

3. برادران و خواهران امی میت

به این ترتیب که در گروه اول، اولیای ورثه و متوفی، در گروه دوم پدر و در گروه سوم مادرشان مشترک است