ظوابط و استاندارد های طراحی بیمارستان

الزامات عمومی در طراحی فضاهای بخش

• بخش زایمان، با دیدگاه فراهم نمودن محیطی دلپذیر برای مادران، باید برنامه ریزی و طراحی شود. مواردی همچون چیدمان فضاها، روابط داخلی و گردش کاری، تناسبات داخلی بخش، نازک کاری (کف، دیوار و سقف)، مشخصات در و پنجره، روشنایی، صدا، رنگ و ... به صورت مستقیم و غیر مستقیم در وضعیت روانی مادران تأثیر گذار هستند و بهره گیری درست این موارد در آسان تر شدن روند زایمان بسیار کارایی خواهند داشت. بازدهی کاری رده های مختلف کارکنان بخش نیز به مواردی که گفته شد بسیار وابسته است.
• سازندگان یک بخش بیمارستانی باید راهکارهای مناسبی را برای روبه رو شدن با رخدادهایی که ممکن است کارکرد درست یک بخش را مختل کنند، در پیش بگیرند. پیش بینی حوادثی مانند آتش سوزی، زلزله و ... توجه بیشتر به طراحی فضاهای فیزیکی، چگونگی به کار گیری تجهیزات بیمارستانی و ایمنی عناصر سازه ای و غیر سازه ای را ضروری می سازد.
• در ادامه، هر یک از این موارد به اختصار بررسی شده اند. شایان ذکر است که ضوابط و توضیحات تفصیلی آن در کتاب مرجع مجموعه با عنوان «استاندارد و الزامات عمومی در طراحی بیمارستان ایمن» ارائه شده است.

الزامات چیدمان و روابط داخلی

• در این قسمت به توضیح ضوابطی پرداخته می شود که منحصر به یک فضا نبوده و چیدمان و روابط داخلی فضاهایی از بخش را مشخص می کند که در نمونه موردی و تحلیل پلان بیمارستان مشاهده می شود.
• فضاهایی مانند سرویس بهداشتی، حمام، اتاق نظافت و بهتر است در حوزه ای ویژه فضاهای خیس و مرطوب چیدمان شوند و علاوه بر دسترسی سریع و آسان به فضاهای تحت پوشش، خارج از فضای رفت و آمد قرار داشته باشند. این روش در جلوگیری از انتشار سر و صدای این نوع فضاها، کنترل بهتر عفونت، سهولت در طراحی و اجرای تأسیسات مکانیکی، کاهش لوله کشی آب و فاضلاب، صرفه جویی اقتصادی و... بسیار مفید خواهد بود.
• چیدمان فضاهای پشتیبانی بخش از جمله فضاهای اداری، خدماتی و... باید به گونه ای انجام شود که علاوه بر دسترسی نزدیک و آسان به قسمت های مورد نیاز، بتوان آنها را خارج از مسیرهای رفت و آمدی اصلی و در حوزه های جدا و تفکیک شدهی عملکردی، قرار داد. در این راستا پیشنهاد می شود فضاهای اداری در محدودهی کم صدای بخش استقرار یابند تا امور اداری با آرامش و در سکوت انجام گیرد. در جانمایی فضاهای اداری بخش باید توجه شود که این فضاها در دسترسی آسان و نزدیک به ورودی و پذیرش قرار گیرند. به این منظور می توان راهرویی اختصاصی در داخل بخش و نزدیک به ورودی در نظر گرفت که علاوه بر فراهم نمودن آرامش لازم برای انجام کارهای اداری و جلوگیری از تداخل عملکردهای درمانی با این فضاها، دسترسی مورد نیاز به ورودی و پذیرش هم به سادگی انجام پذیر باشد.

• خدمات عمومی و پشتیبانی باید دارای دسترسی های مستقیم به هر دو فضای استقرار مادران و کارکنان باشند؛ چراکه بیشترین رفت و آمدهای داخلی در بخش در همین دو مسیر انجام می شود و طراحی نامناسب فضاها و افزایش مسافت هایی که کارکنان بخش در طول روز کاری خود طی می کنند تأثیر نامطلوبی بر روند خدمت رسانی خواهد داشت.
• پیشنهاد می شود در صورت اختصاص یافتن منابع مالی و نبود محدویت های طراحی، محل بازشوی آسانسور مخصوص انتقال بیماران مستقیما در داخل بخش قرار گیرد. این امر موجب انتقال هرچه بهتر مادران از بخش های مختلف، بدون ایجاد تداخل در رفت و آمد و حفظ آرامش مادر و جلوگیری از به خطر افتادن وضعیت او در راهروها و فضاهای عمومی بیمارستان می گردد. در این راستا محل قرارگیری آسانسور باید به گونه ای باشد که آلودگی صوتی آن در زمان های استفاده و یا تعمیرات موجب سلب آسایش افراد در داخل بخش نگردد. جهت کسب اطلاعات بیشتر به کتاب مرجع مجموعه «استاندارد و الزامات عمومی در طراحی بیمارستان ایمن» رجوع شود.

الزامات تناسبات داخلی بخش

• عرض خالص و بدون مانع راهروهای اصلی بیمارستان حداقل ۳ متر است که امکان عبور همزمان دو تخت بستری از کنار یکدیگر به همراه کارکنان بخش و همراهان را میسر می سازد.
• عرض خالص و بدون مانع راهروهای اصلی بخش زایمان حداقل۲/۴ متر است که امکان عبور همزمان دو تخت بستری از کنار یکدیگر و چرخش کامل آنها را فراهم می سازد.

• عرض قابل قبول راهروهایی که در آن نقل و انتقال تجهیزات متحرک صورت نمی پذیرد، در صورتی که دارای ترافیک رفت و آمدی کم باشند حداقل۱/۲ متر در نظر گرفته شود.
• در راهروهای فرعی بن بست با ترافیک کم با حداکثر طول ۵ متر که در آن نقل و انتقال تجهیزات متحرک صورت نمی پذیرد؛ در صورتی که در های یک طرف راهرو، رو به بیرون باز شود، عرض قابل قبول آن حداقل ۱/۴متر در نظر گرفته شود.

در راهروهای فرعی با ترافیک کم که نقل و انتقال تخت و برانکار در آنها صورت نمی پذیرد ولی جابه جایی ترولی در آنها وجود دارد، حداقل عرض/۵ متر در نظر گرفته شود. لازم به ذکر است، حداکثر طول مجاز این راهروها ۱۲ متر است.

• در راهروهای اداری که در آن نقل و انتقال تجهیزات متحرک صورت نمی پذیرد و دارای ترافیک زیاد رفت و آمدی هستند، در صورت نیاز به فراهم کردن امکان عبور ۲ نفر به طور همزمان از کنار یکدیگر، حداقل عرض قابل قبول باید ۱٫۶ متر در نظر گرفته شود.
• در راهروهایی که در آن نقل و انتقال تجهیزات متحرک صورت نمی پذیرد و دارای ترافیک زیاد رفت و آمدی هستند، در صورت نیاز به فراهم کردن امکان عبور ۳ نفر به طور همزمان از کنار یکدیگر، حداقل عرض قابل قبول باید۲/۱ متر در نظر گرفته شود.
• در راهروهایی بن بست با ترافیک کم و طول حداکثر ۵ متر که در آنها نقل و انتقال تجهیزات متحرک صورت نمی پذیرد، در صورتی که درهای فضاهای دو طرف راهرو به سمت داخل راهرو باز شده و روبه روی یکدیگر قرار نداشته باشند، حداقل عرض قابل قبول۲/۱ متر و در صورتی که روبه روی یکدیگر قرار داشته باشند، حداقل عرض قابل قبول۲/۴ متر است.

حداقل عرض راهرو برای تردد دو ویلچیر از کنار یکدیگر،۱/۸ متر است.

• لازم است در تقاطع راهروهایی با عرض کمتر از ۲ متر که دارای زاویه۹۰ درجه یا کمتر نسبت به یکدیگر هستند، جهت جلوگیری از برخورد افرادی که در حال تردد هستند، در محل تقاطع دو راهرو از مصالح شفاف و یا از شکستگی در گوشه استفاده شود.
• عرض خالص و بدون مانع راهروهای مستقیم و با ترافیک کم که در یک زمان تنها امکان نقل و انتقال یک تخت در آن وجود دارد و در آن چرخش تخت صورت نمی پذیرد، حداقل۱/۵ متر است. در صورتی که نیاز به چرخش ۹۰ درجه ی تخت یا برانکار و حرکت در راهرویی عمود بر راهروی اولیه وجود داشته باشد، با ایجاد شکستگی در نقطه چرخش باید عرض راهرو را به حداقل۲/۱ متر افزایش داد.
• عرض خالص و بدون مانع راهروهایی که در یک زمان تنها یک تخت در آن تردد می کند و ممکن است نیاز به چرخش ۹۰ درجه ی تخت باشد، حداقل۲/۱ متر است. این عرض، برای وارد شدن تخت به راهرویی عمود بر راهروی اول کافی است. همچنین این اندازه برای مواقعی که تخت را از راهرو وارد اتاق می کنند نیز قابل قبول است؛ اما پیشنهاد می شود در منطقه ی ورود به اتاق، فرورفتگی با عمق۰/۳ متر و با طول حداقل۱/۴ متر جهت سهولت چرخش تخت در نظر گرفته شود.
• در تمامی راهروهای بیمارستان در هر ۳۰ متر طول باید فضایی جهت نشستن و استراحت موقت بیماران در حال تردد به قسمتهای مختلف تشخیصی و درمانی در نظر گرفته شود. پیشنهاد می شود فضاهای استراحت در فرورفتگی هایی در جوار راهرو در نظر گرفته شوند.

در صورتی که طول راهروی مستقیمی از ۲۲ متر بیشتر باشد، بهتر است با ایجاد تغییراتی شامل تغییر در و جهت، ارتفاع، رنگ، نور و یا حتی بازشوهای جانبی آن، از ایجاد احساس طولانی بودن مسیر جلوگیری شود.

• در تمام طول راهروهای بخش های بیمارستان، جهت حرکت و استفاده بیماران دستگیرهی کمکی نصب شود. ارتفاع لبه ی بالایی دستگیری کمکی در تمامی راهروهای بیمارستان اعم از راهروهای بخش و راهروهای عمومی، باید ۰/۹ متر از کف تمام شده باشد. این عدد در تمام فضاهای بیمارستان قابل استفاده است؛ اما از آن جهت که استفاده کنندگان در بخش زایمان را تنها زنان تشکیل می دهند، با توجه به میانگین قد زنان می توان این عدد را تا ۰/۸ متر کاهش داد. مناسب است در محل دستگیره های کمکی، از ضربه گیر استفاده شود و یا از دستگیره هایی استفاده شود که خود دارای ضربه گیر روی دیوار هستند.

الزامات نازک کاری کف، دیوار و سقف

• - مصالح پوشش کف متداول در بیمارستان های کشور، وینیل، سنگ (طبیعی، مصنوعی)، سرامیک، انواع کف پوش و ... می باشد. همچنین مصالح متداول پوشش دیوار در بیمارستان های کشور عبارتند از وینیل، کاشی، سنگ (طبیعی، مصنوعی)، انواع دیوارپوش (PVC ،HDF ،MDF، لترون و غیره) مصالح خمیری (رمالین و غیره)، گچ و رنگ و غیره، که با توجه به خصوصیات و شرایط هر فضا یکی از موارد مذکور مورد استفاده قرار می گیرد رجوع به جدول مشخصات نازک کاری انتهای بخش). لازم به ذکر است یکی از مصالح مناسب برای کف و دیوار در بیشتر فضاهای بیمارستان که در بسیاری از منابع و استانداردهای معتبر مورد توجه قرار گرفته است، وینیل های رولی با جوش پلاستیک می باشد.
• - در تمام مسیرهای دسترسی و اتاق ها، سطوح شیب دار، پله ها و... پوشش کف باید ثابت، سخت و غیرلغزنده بوده
• و به گونه ای باشد که مشکلی برای استفاده از صندلی چرخدار، عصا و واکر ایجاد نکند و سبب از دست رفتن تعادل افراد در حین حرکت نگردد.
• - از آن جایی که مادران در بخش زایمان توانایی راه رفتن دارند و امکان زمین خوردن آنها وجود دارد، بنابراین
• جهت به حداقل رساندن آسیب احتمالی، از کف پوش هایی مناسب با قابلیت ارتجاع متناسب استفاده شود.
• - در طراحی تمامی فضاهای بیمارستانی به منظور جلوگیری از تجمع و افزایش میکروب های بیمارستانی باید تلاش شود تا در انتخاب مصالح از هر گونه کف پوش بافت دار (دارای برآمدگی یا فرورفتگی در سطح استفاده
• نشود و اجرای کفپوش ها به گونه ای باشد که حداقل درز و شکاف بین قطعات ایجاد شود.

• - در فضاهایی که به علت شست و شوی زیاد، مصالح آسیب دیده و امکان ایجاد خراشیدگی در سطح آنها به وجودمی آید، ظرفیت تجمع آلودگی بالا رفته و از نقطه نظر کنترل عفونت مناسب نیستند؛ در نتیجه در فضاهایی که نیاز به کنترل عفونت بالا دارند، جهت به حداقل رساندن این امر، با استفاده از مصالح با خصوصیات مقاوم در برابر خش و سایش ضروری است. همچنین در مواردی که به علت نقل و انتقال زیاد ترولی، برانکار و یا سایر تجهیزات متحرک و همچنین جابه جایی مواردی همچون صندلی، مصالح کف دچار آسیب شده و خراشیده می شوند، استفاده از این گونه مصالح به دلیل جلوگیری از تجمع آلودگی، صرفه جویی اقتصادی و ایجاد زیبایی بصری توصیه می شود (اعمال این خصوصیات در مصالح نازک کاری تمامی فضاهای بیمارستان پیشنهاد می شود).

- در سه گروه عمده از فضاها از جمله در فضاهای کنترل شده و تمیز، فضاهای مشترکی که در آن امکان انتقال

• آلودگی بیمارستانی وجود دارد و همچنین فضاهایی که آلودگی زیادی در آنها تولید می شود، لزوم کنترل عفونت مورد توجه می باشد؛ زیرا تداوم تجمع آلودگی ها در دراز مدت موجب تجمع و رشد بیشتر انواع میکروب ها و در پی آن انتقال این آلودگی های خطرساز حتی به افراد سالم حاضر در بیمارستان می گردد. بنابر این استفاده از مواد و مصالح آنتی باکتریال در سطوح فضاهای گفته شده، موجب جلوگیری از این مسئله شده و به انجام عملیات ضدعفونی فضا کمک می کند.

• طراحی کنج ها به صورت منحنی با شعاع حداقل ۲ سانتی متر در درجه ی اول و یا استفاده از زوایای باز در گوشه ها توصیه می شود؛ در مواردی که طراح مجبور به ایجاد شکستگی های مضاعف در سطوح می شود، اهمیت این موضوع دو چندان می گردد.
• منظور از شکستگی مضاعف، شکستگی های ناشی از عبور کانال های تاسیساتی، عناصر سازهای و... می باشد که باعث ازدیاد کنج های افقی و عمودی در فضا گردیده و یکی از عوامل تجمع آلودگی محسوب می شود البته باید توجه داشت که در صورت ممنوعیت ایجاد هر نوع شکستگی مضاعف در یک فضا، ایجاد آن حتی با زوایای باز یا منحنی در کنج ها نیز قابل قبول نیست. (رجوع به جدول نازک کاری در انتهای بخش)

- منظور از ایجاد سطح صاف و فاقد فرورفتگی و برآمدگی، عدم استفاده از هر گونه تزیینات همچون گچبری، اختلاف سطح بین پوشش های ترکیبی و... در سطوح و یا پرهیز از اجرای نادرست جزئیات معماری همچون اتصال دیوار و پنجره، اتصال قرنیز به دیوار و ... می باشد؛ چراکه این امر موجب ایجاد فرورفتگی و یا برآمدگی در سطوح افقی یا عمودی بر روی دیوار می شود. (رجوع به جدول مشخصات نازک کاری در انتهای بخش)

• - در تمامی بخش های بیمارستانی، توصیه می شود از ایجاد سطوح افقی (برای ایجاد تزئینات و یا ناشی از اجرای نادرست جزئیات معماری به خصوص در فضاهای درمانی، اجتناب گردد. از جمله این موارد می توان به نور مخفی، ایجاد اختلاف بین سطوح دیوار، ایجاد تاقچه، کف پنجرهی داخلی و ... اشاره کرد (رجوع به جدول مشخصات نازک کاری در انتهای بخش).
• جنس مصالح سطوح دیوار نباید خشن و زبر باشد و در سطوحی که در تماس مستقیم با افراد قرار دارد، بایدمصالحی با ضریب انتقال حرارتی پایین استفاده شود.

• - در این بخش کلیه ی جداره های بیرونی از جمله جدارهی نما و جداره های بین بخشی باید مقاوم در برابر آتش
• - در فضاهای اداری داخل بخش که کنترل عفونت در سطح پایین تری از اهمیت است، به دلیل وجود صندلی، میز و... جهت حفظ زیبایی و کاهش هزینه های تعمیر و نگهداری فضای فیزیکی، پیشنهاد می شود از مصالح نازک کاری مقاوم در برابر ضربه و یا ضربه گیر و پاخور استفاده شود. لازم به ذکر است باید از مصالح و یا ضربه گیر و پاخوری استفاده شود که مقاوم در برابر خش و سایش باشد.
• - استفاده از مصالحی که حداقل جذب گرد و غبار را دارد و شست و شوی آنها به سهولت امکان پذیر باشد در تمام فضاهای بیمارستانی پیشنهاد می شود. ازین رو به طور کلی دیوارهای گچی یکپارچه با اندود رنگ به ویژه در فضاهای درمانی توصیه نمی شود.
• - استفاده از مواد شوینده جهت شست و شوی دستگاهها و یا شست وشوی تی و وسایل نظافت که محتوی اسیدها و بازهای نسبتا قوی می باشند به مرور زمان موجب استهلاک و خوردگی مواد و مصالحی است که در معرض تماس مستقیم می باشند و در دراز مدت تجمع آلودگی را در پی دارد. همچنین استفاده از مصالح مقاوم در برابر انواع اسیدها که در عملیات آزمایشگاهی استفاده شود در فضاهای مربوطه الزامی است.

• - مصالح متداول پوشش نهایی سقف کاذب در بیمارستان های کشور به دو دسته تقسیم می شوند که با توجه به شرایط هر فضا قابل استفاده است. (رجوع به جدول نازک کاری در انتهای بخش)
• الف) سقف کاذب غیر قابل برداشت (رابیتس و گچ و غیره) ب) سقف کاذب قابل برداشت (پانل های گچی، فلزی، PVC، چوبی، ترکیبی و غیره)

الزامات در ورودی فضاها

• - به طور کلی قواعد حاکم در انتخاب عرضمناسب برای هر یک از درهای ورودی فضا به شرح زیر است:

1.درهای یک لنگه با عرض خالص۰/۷ متر: این نوع در، برای فضاهای خدماتی که معمولا به طور همزمان حداکثر توسط ۱ الی ۲ نفر مورد استفاده قرار می گیرد مانند سرویس های بهداشتی، اتاق نظافت، اتاق کار کثیف و... مناسب است.

٢. درهای یک لنگه با عرض خالص ۰/۹ متر: این نوع در، برای فضاهای عمومی با ترافیک رفت و آمدی کم و فضاهایی با امکان نقل و انتقال تجهیزات متحرک (به جزء تخت، برانکار و دیگر تجهیزات با ابعاد بزرگ)، کاربرد دارد. از جمله این فضاها می توان به اتاق های اداری، اتاق دارو و کار تمیز، سرویس های بهداشتی با امکان ورود ویلچیر و... اشاره کرد.

3. درهای یک لنگه با عرض خالص ۱/۲ متر و یا درهای دو لنگه با عرض خالص۰/۹ و ۰/۴ متر: این نوع در، برای فضاهایی با امکان نقل و انتقال محدود و با ترافیک رفت و آمدی کم تجهیزات متحرک مانند تخت، برانکار و دیگر تجهیزات با ابعاد بزرگ کاربرد دارد.

الزامات پنجره

• - در این بخش کلیه ی پنجره های جداره های بین بخش باید مقاوم در برابر آتش در نظر گرفته شود.
• - در فضاهایی که تابش مستقیم نور خورشید به داخل فضا وجود دارد، ایجاد تمهیداتی همچون استفاده از
• سایبان، جهت جلوگیری از تابش مستقیم به داخل فضا با امکان نور گیری مناسب و دید به بیرون الزامی است.
• - با توجه به ضوابط مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان، تمامی پنجره های خارجی باید عایق حرارتی باشند که این امر با تعبیه ی پنجردی چند جداره امکان پذیر است؛ این مسئله جلوگیری از ورود صداهای مزاحم و گرد وخاک را نیز به همراه دارد.
• - در اتاق های مادران که مورد استفاده ی معلول است، ارتفاع دستگیره ی پنجره از کف باید حداکثر 1 متر باشد.
• - با توجه به اهمیت استفاده ی بهینه از فضاهای بیمارستان و تلاش در طراحی آن با حداقل مساحت، در صورتی
• که استفاده از پنجره های باز شو بدون مانع باشد، انتخاب نوع کشویی آن پیشنهاد می شود.
• - استفاده از نرده در فضاهایی که امکان دسترسی به داخل فضا از طریق پنجره وجود دارد (طبقه همکف و یا

• دیگر موارد به تشخیص طراح) جهت حفظ امنیت الزامی است؛ همچنین در فضاهایی که امکان حضور کودکان و یا بیماران روانی وجود دارد جهت کنترل و امنیت آنها این امر لازم است؛ ولی باید توجه شود که نرده تنها در قسمت بازشوی پنجره نصب شود تا در زمان بحران امکان شکستن آنها و خارج کردن افراد از طریقپنجره های ثابت بدون نرده فراهم شود.
• - استفاده از مصالح دارای کرم و نیکل در قاب پنجره ها به دلیل حساسیت زا بودن این عناصر، مجاز نیست.
• - پیشنهاد می شود از پرده های کرکره ای بین دو جدارهی شیشه جهت جلوگیری از جذب آلودگی های محیطی و
• به دنبال آن کنترل بهتر عفونت و همچنین زیبایی بصری بیشتر در فضاها استفاده شود.
• در هنگام لرزش امکان شکستن و پرتاب شدن قطعات شیشه ی پنجره وجود دارد بنابراین در فضاهایی که کاربر
• قادر به عکس العمل سریع و خروج از محدودهی بحران نیست، استفاده از شیشه های سکوریت و یا مسلح الزامی است (فضاهای حضور مادران، سرویس و حمام، فضاهای استراحت و ...). البته در فضاهای بستری و اتاق های استراحت، باید توجه شود که تا حد ممکن تخت ها زیر پنجره قرار نگیرند تا خطر آسیب دیدن افراد در اثر شکستن احتمالی شیشه به حداقل برسد. علاوه بر این قرار گیری پنجره در پشت سر بیمار سبب اختلال در کنترل و نظارت بیمار و تجهیزات مانیتورینگ اطراف وی می شود (ضد نور شدن). همچنین با تعبیهی پنجره در پشت سر بیمار امکان استفاده از مناظر و دید مناسب از وی گرفته می شود. لازم به ذکر است با توجه به این که در زمانهای بحرانی فضاهایی مانند فضای ارتباطی، راهروها، فضای انتظار و.... به عنوان فضاهایدرمانی پشتیبان نیز عمل می کنند باید در این فضاها از شیشه ی سکوریت برای به حداقل رساندن خطر آسیب دیدگی استفاده شود.
• - حداقل ارتفاع لبه ی پایین پنجره تا کف تمام شده۰/۹ متر باشد. در صورتی که این ارتفاع کمتر در نظر گرفته شود، نردهی جان پناه لازم است.

• -در فضاهایی که مادران حضور دارند روی قسمت بازشوی پنجره های خارجی قفل ألن نصب شود، به طوری که
• قسمت بازشوی محدود پنجره قابل کنترل باشد. معمولا قفل آلن تحت اختیار گروه مامایی بخش بوده و جهت کنترل عفونت، صرفه جویی در مصرف انرژی و مادران و همراهان نمی توانند به دلخواه پنجره را باز کنند.
• - جهت کسب اطلاعات بیشتر به کتاب مرجع مجموعه «استاندارد و الزامات عمومی در طراحی بیمارستانایمن» رجوع شود.

الزامات پنجره

• - در این بخش کلیه ی پنجره های جداره های بین بخش باید مقاوم در برابر آتش در نظر گرفته شود.
• - در فضاهایی که تابش مستقیم نور خورشید به داخل فضا وجود دارد، ایجاد تمهیداتی همچون استفاده از
• سایبان، جهت جلوگیری از تابش مستقیم به داخل فضا با امکان تور گیری مناسب و دید به بیرون الزامی است.
• - با توجه به ضوابط مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان، تمامی پنجره های خارجی باید عایق حرارتی باشند که این امر با تعبیهی پنجرهی چند جداره امکان پذیر است؛ این مسئله جلوگیری از ورود صداهای مزاحم و گرد وخاک را نیز به همراه دارد.
• - در اتاق های مادران که مورد استفاده معلول است، ارتفاع دستگیره ی پنجره از کف باید حداکثر 1 متر باشد.
• - با توجه به اهمیت استفاده ی بهینه از فضاهای بیمارستان و تلاش در طراحی آن با حداقل مساحت، در صورتی
• که استفاده از پنجره های باز شو بدون مانع باشد، انتخاب نوع کشویی آن پیشنهاد می شود.

• - استفاده از نرده در فضاهایی که امکان دسترسی به داخل فضا از طریق پنجره وجود دارد (طبقه همکف و یا
• دیگر موارد به تشخیص طراح) جهت حفظ امنیت الزامی است؛ همچنین در فضاهایی که امکان حضور کودکان و یا بیماران روانی وجود دارد جهت کنترل و امنیت آنها این امر لازم است، ولی باید توجه شود که پرده تنها در قسمت باز شوی پنجره نصب شود تا در زمان بحران امکان شکستن آنها و خارج کردن افراد از طریقپنجره های ثابت بدون ترده فراهم شود
• - استفاده از مصالح دارای کرم و نیکل در قاب پنجره ها به دلیل حساسیت زا بودن این عناصر، مجاز نیست. قادر به عکس العمل سریع و خروج از محدوده ی بحران نیست، استفاده از شیشه های سکوریت و یا مسلح الزامی است افضاهای حضور مادران، سرویس و حمام، فضاهای استراحت و ... البته در فضاهای بستری و اتاق های استراحت، باید توجه شود که تا حد ممکن تخت ها زیر پنجره قرار نگیرند تا خطر آسیب دیدن افراد در اثر شکستن احتمالی شیشه به حداقل برسد.

• علاوه بر این قرار گیری پنجره در پشت سر بیمار سبب اختلال در کنترل و نظارت بیمار و تجهیزات مانیتورینگ اطراف وی می شود (ضد نور شدن). همچنین با تعبیهی پنجره در پشت سر بیمار امکان استفاده از مناظر و دید مناسب از وی گرفته می شود. لازم به ذکر است با توجه به این که در زمان های بحرانی فضاهایی مانند فضای ارتباطی، راهروها، فضای انتظار و ... به عنوان فضاهای درمانی پشتیبان نیز عمل می کنند باید در این فضاها از شیشه سکوریت برای به حداقل رساندن خطر آسیب دیدگی استفاده شود.
• حداقل ارتفاع لبه ی پایین پنجره تا کف تمام شده۰/۹ متر باشد. در صورتی که این ارتفاع کمتر در نظر گرفته شود، نردهی جان پناه لازم است.
• -در فضاهایی که مادران حضور دارند روی قسمت بازشوی پنجره های خارجی قفل ألن نصب شود، به طوری که قسمت بازشوی محدود پنجره قابل کنترل باشد. معمولا قفل ألی تحت اختیار گروه مامایی بخش بوده و جهت
• کنترل عفونت، صرفه جویی در مصرف انرژی و مادران و همراهان نمی توانند به دلخواه پنجره را باز کنند.
• - جهت کسب اطلاعات بیشتر به کتاب مرجع مجموعه «أستاندارد و الزامات عمومی در طراحی بیمارستان ایمن» رجوع شود.

دسترسی بخش به راه های فرار

• در کلیهی بیمارستان ها می بایست برای هر بخش حداقل دو راه خروج مجزا و دور از هم جهت تخلیهی اضطراری در هنگام وقوع حوادث غیر مترقبه در نظر گرفته شود. هر بخش زایمان نیز باید در راه خروج داشته باشد که به شرح زیر است: راه اول ورودی اصلی بخش که متصل به راهروهای اصلی بیمارستان است. راهروهای اصلی بیمارستان منطقهی کم خطر محسوب شده و به پله های فرار و خروجی های انتهایی بیمارستان متصل می باشند. راه دوم: خروجی از طریق پله ها و راه های فرار می باشد و باید با دسترسی سریع و آسان از بخش، خروج سریع بیماران را به فضاهای امن فراهم کند. این خروجی می تواند به فضای مشترک بین چند بخش باز شده و از آن جا به پله ی فرار و آسانسورهای فرار دسترسی پیدا کند.
• بهتر است تمام پله های بیمارستان به شکلی طراحی شوند که برای خروج سریع افراد مناسب بوده و خاصیت پله های فرار را داشته باشند؛ در طراحی و ساخت راهها و پله های فرار باید از قواعد زیر تبعیت شود.
• 1. فاصله ی بین دو راه خروج باید از نصف اندازه ی بزرگ ترین قطر بخش بیشتر باشد
• ۲. طول مسیر دسترسی به راه خروج از جلوی در ورودی هر یک از فضاهای حضور مادران حداکثر ۳۰ متر و طول دسترسی از هر نقطهی داخل بخش حداکثر ۴۵ متر باشد. در صورت استفاده از شبکه ی بارنده ی خودکار این اندازه ها تا ۱۵ متر قابل افزایش هستند.
• ۳ مناسب است در ورودی جهت دسترسی به پله های فرار از نوع بادبزنی باشد. در غیر این صورت این در باید به سمت خارج باز شده و عرض خالص آن حداقل 50/1 متر باشد.
• ۴, استفاده از قفل یا هر گونه زبانه بر روی در پیش ورودی پله های فرار که لازمه ی باز کردن آن، کلید یا وسیلهی خاصی باشد، ممنوع است
• ۵. تعبیهی پنجردی نظاره بر روی در پیش ورودی پله های فرار الزامی است. لبهی پایین این پنجردی قائم با عرض ۰/۱۵ متر از کف، ۱/۱ متر و بالای آن از کف۱/۸ متر در نظر گرفته شود.
• 6, عرض خالص پله ی فرار از نرده تا ترده باید حداقل

• ۱/۳ متر باشد؛ همچنین عرض خالص پاگرد باید حداقل ۱/۸۵ متر و حداقل حلول خالص آن از نرده تا نرده۲/۸ متر باشد تا امکان خارج کردن همزمان بیمار بستری بر روی تشک و دیگر افراد، وجود داشته باشد.
• ۷. پله ی فرار باید به عنوان یک شفت حفاظت شده در برابر آتش محسوب شود که برای تهویه و کنترل دود آن
• می توان از سیستم های مکانیکی مربوطه استفاده کرد. در صورت محدود بودن تعداد طبقات و امکان استفاده از تهویه ی طبیعی، باید پنجره ای به مساحت ۱ متر مربع در بالاترین قسمت شفت تعبیه شود.
• ۸. تعبیهی سیستم روشنایی اضطراری و روشنایی فرار، در تمامی طول مسیر فرار الزامی است.

روشنایی

• مادران در بخش زایمان، هشیار هستند و کیفیت نور محیط می تواند در روحیه ی آن ها، بر روند زایمان و بهبودی آنان تأثیر زیادی داشته باشد، بنابراین توجه به نکات زیر در مورد طراحی روشنایی این بخش ها ضروری است
• - استفاده از نور طبیعی در فضاهای درمانی و همچنین فضاهای پشتیبانی که حضور افراد به صورت طولانی مدت
• و مستمر می باشد، ضروری است. در این حالت ابعاد پنجره ها باید متناسب با شرایط اقلیمی باشد. در اقلیم های گرم و مرطوب، گرم و خشک و همچنین سرد. ابعاد پنجره ها نباید از ۲۰٪ سطح دیواری که دارای پنجره است تجاوز نماید؛ در حالی که در اقلیم معتدل و بارانی ابعاد پنجره می تواند به ۳۰% افزایش یابد
• - در اتاق های آمادگی (درد) و اناقی LDR و LDRP به علت مدت زمان حضور مادر استفاده از نور طبیعی با رعایت
• حریم شخسی الزامی است، در اتاق های زایمان، بهبودی اریکاوری)، معاینه و مراقبت های مامایی نیز استفاده از تور طبیعی با شرایط گفته شده توصیه می شود،
• - از آن جا که سقف در معرض دید مادر قرار دارد، در طراحی فضاها باید توجه شود که چراغ های دیواری یا سفتی
• به طور مستقیم به چشم افراد نماید و باعث خیرگی نشود. در این حالت تعبیهی چراغ بالای تخت مادر و بر روی دیوار به طوری که جهت آن به طرف سقف باشد، می تواند در تامین نور عمومی فضا به طور غیر مستقیم مؤثر باشد، به دلیل کافی نبودن شدت این نور برای معاینه، مشاهدهی دستگاهها و انجام عملیات احیای قلبی و تنفسی، پیشنهاد می شود از چراغ های معاینه با نور مناسب به صورت ثابت و یا سیار، استفاده شود. در صورتی که چراغ های راهروهای بخش زایمان در محور وسط راهرو نصب شوند، تا حد امکان به صورت تو کار و دارای لوور با شیشه های بریز مائیک باشد تا از خیرگی مادرانی که بر روی برانکار منتقل می شوند، جلوگیری شود
• - لازم است که نور مصنوعی مخلوطی از نور سفید و زرد با شاخص باز تایش رنگ نور بالا باشد تا رنگ ها جهت
• تشخیص وضعیت مادران و نوزادان آنها به خوبی دیده شود

• -جلوگیری از تابش مستقیم آفتاب در بخش زایمان، در تمام اقلیم های کشور ضروری است. بنابراین در صورت
• تابش مستقیم آفتاب به داخل فضا، استفاده از پرده یا سایبان الزامی است.
• - چیدمان اتاق زایمان و اتاق های ترکیبی (LDR و LDRP) باید به گونه ای باشد که در معرض نور شرق و غرب
• قرار نگیرد، چراکه ایجاد خیرگی می تواند در کنار ایجاد اخلال کند و مناسب نمی باشد.
• - در صورت عدم استفاده از پرده و سایه بان، باید از شیشه های رنگی و شیشه های رفلکس، با امکان اشراف به
• بیرون و با تجهیزاتی که میزان روشنایی را کنترل می کنند استفاده شود.
• - مناسب ترین پرده جهت کنترل بهتر عفونت و جلوگیری از جذب آلودگی در بخش زایمان، مخصوصا در اتاق های زایمان، LDR و LDRP، پرده کرکره ای بین دو جدارهی شیشه است. با تغییر میزان باز و بسته بودن این پرده ها می توان مقدار نور را تنظیم نمود.

• - در فضاهایی که مادران حضور دارند امکان کنترل شدت نور طبیعی یا مصنو نی فضا در شبانه روز جهت آسایش
• مادران برای هر تخت به صورت مجزا در نظر گرفته شود. این امکان باید به گونه ای فراهم گردد که خللی در نظارت و کنترل گروه پزشکی و مامایی ایجاد ننماید.
• - در اتاق های ویژه (بر کلمپسی) از آن جا که یکی از عوامل مهم در شرایط آسایش مادر، کنترل نور می باشد، باید
• امکان کنترل نور طبیعی و مصنوعی با تمهیدات مرتبط به طور کامل وجود داشته باشد. در این راستا برای تنظیم تورهای مصنوعی باید از دیمر استفاده شود، همچنین در اتاق هایی که از دستگاه سونوگرافی استفاده می شود
• باید جهت سهولت در تشخیص و جلوگیری از اختلال در مشاهده مانیتور دستگاه، نور اتاق قابل کنترل باشد.
• - استفاده از رنگ و نور در اتاق های زایمان باید طوری باشد که کودکان تازه متولد شده با نور خیره کننده و
• رنگ های تند آزار نبینند برای کسب اطلاعات بیشتر به کتاب مرجع مجموعه استاندارد و الزامات عمومی در طراحی بیمارستان ایمن» رجوع شود.

صدا

• در بخش زایمان، جلوگیری از ایجاد و انتقال صدای نامطلوب بسیار حائز اهمیت است؛ به طوری که هر گونه صدای نامطلوب موجب آزار مادران می شود و می تواند بر روی آنان تأثیر منفی داشته باشد،
• - حداکثر تراز مجاز توقه ی زمینه در اتاق های درمانی بخش از جمله در اتاق ویژه، اتاق آمادگی (درد)، اتاق
• زایمان، اتاق بهبودی (ریکاوری) و اتاق های LDR و LDRP و اتاق معاینه ۳۰ دسی بل می باشد. همچنین در اتاق های پشتیبانی این عدد نباید از ۴۵ دسی بل تجاوز نماید.
• -از آن جایی که بیشتر فضاهای درمانی در این بخش نیز تولید صدا می کنند، به گونه ای که در بعضی موارد تراز
• صدا تا ۱۰۰-۱۲۰ دسیبل افزایش می یابد، برای دستیابی به تراز قابل قبول بوفه ی صوتی اقدامات لازم از طریق انتخاب جداره هایی با مصالح مناسب برای کاهش صدا صورت پذیرد. در این راستا حداقل شاخص کاهش صدای وزن یافته (۴۰) برای جداکننده های اتاق های در میانی به شرح زیر است:

• با توجه به جدول ارائه شده و مصالح ساختمانی کاربردی در کشور نیاز به عایق صوتی در جداره های فضاهای درمانی این بخش لازم می باشد. در حالت کلی طراح باید با توجه به اعداد ارائه شده در جدول و مشخصات جداکننده های قابل اجراء نوع مناسب را انتخاب نماید. با توجه به مطالب مذکور کنترل صدا در فضاهای درمانی
• تنها از طریق حوزه پندی فضاها (حوزه ی پر حملاء حوزهی کم صدا امکان پذیر نمی باشد

• - داخل جداره های فضاهایی که دارای تجهیزات خاصی هستند که بیش از حد استاندارد تولید صدا می کنند، مانند اتاق هوارسان، عایق صوتی پیش بینی شود،
• - جداکننده های فضاهای درمانی بر صدا همانند فضاهای پشتیبانی بخش از جمله فضاهای اداری، فضاهای استراحت کارکنان بوده و به طور کلی هر فضایی که امکان حضور بلند مدت افراد در آن وجود دارد از ردیف دوم و السوم جدول شماره پیروی می کند
• - جهت حفظ سکوت و کاهش صداهای نامطلوب. طراح می تواند برای اتاق های پشتیبانی که تولید صدا می کنند از راهکار چیدمان صحیح فضاها در دو محدوده کم صدا و پرصدا استفاده کند به طوری که این فضاها در
• حاشیه ی بخش قرار بگیرند تا مزاحمتی برای فضاهای درمانی از جمله اتاق ویژه، اتاق بهبودی و... ایجاد نمایند ۸۰۴۲ به مواد و مصالح جاذب و مانع صدا، باید در برابر آتش سوزی مقاوم باشند و در زمان حریق، تولید گاز سمی نکنند.
• - دستگاه تهویه باید به گونه ای باشد که ورود و خروج هوا، دریچه ها و کانال های تأسیسائی طبق استاندارد طراحی و اجرا شود؛ به طوری که صدای آن ها در حد مجاز باشد.

• - در صورت پخش موسیقی و یا رادیو یا تلویزیون در اتاق های آمادگی (درد) چندتختی مناسب است صدای آنها
• به وسیله ی گوشی شنیده شود تا مزاحمتی برای سایر افراد آن ها به وجود نیاید ۸۳۲ و صدای پیجینگ در بخش، تنها در فضاهای مربوطه که در جدول انتهای فصل تأسیسات الکتریکی ارائه شده است شنیده شود و دارای کنترل حدا باشد.
• - از کاربرد مصالحی در دیوارها، کف و سقف که باعث انعکاس صدا در اتاق های بستری مادران و یا در راهروهای پخش می شود، خودداری شود. حداکثر زمان واختش در فضاهای درمانی این بخش۱/۲ ثانیه و در راهروهای بخش ۱/۵ ثانیه باید باشد. جهت کسب اطلاعات بیشتر به کتاب مرجع مجموعه «استاندارد و الزامات عمومی در طراحی بیمارستان ایمن» رجوع شود.

دیگر الزامات عمومی

دسترس به بخش زایمان

از آنجایی که فرآیند زایمان در حالت کلی نیازی به دخالت های پزشکی زیادی ندارد و بیشتر مراقبت ها و نظارت هایی که در روند زایمان صورت می گیرد برای پیش گیری، کاهش احتمال بروز مشکلات برای مادر و نوزاد و آرامش خاطر مادر است، بهتر است تا حد امکان از برخورد با مادر به عنوان یک بیمار پرهیزگردد. از این رو در صورت مرتفع شدن مشکلات این روش، پیشنهاد می شود بخش زایمان ورودی مجزا در بیمارستان داشته باشید تا با جلوگیری از روبه رو شدن مادر با محیط عمومی بیمارستان، آرامش وی مختل نگردد. لازم به ذکر است در نظر گرفتن ورودی مستقل برای یک بخش مشکلاتی را در پی خواهد داشت؛ از جمله افزایش هزینه احداث و بهره برداری به دلیل افزایش مساحت های کاربردی و افزایش نیروی انسانی، دشواری کنترل و حفاظت از بخش و همچنین عدم هم خوانی با برخی فرآیندهای متداول بیمارستانی را در پی دارد

نقل و انتقال به دیگر بخش ها:

نقل و انتقال مادر و نوزاد از جهت حفظ آسایش و حریم شخصی مادر، سرعت عمل، افزایش کنترل عفونت و.. اهمیت بسیار زیادی دارد، با ایجاد یک فضای مشترک بین چند بخش مجاور، به دور از فضاهای عمومی و افراد متفرقه با دری که از انتهای هر یک از این بخش ها به آن باز می شود. امکان دسترسی سریع و متناسب بین بخش های مجاور جهت رفت و آمد کارکنان، نقل و انتقال مادر و نوزاد، نقل و انتقال تجهیزات و... را فراهم می کند.

از مزیت های این روش این است که علاوه بر عملکردهای مشترکی که این فضا برای چند بخش دارد، نقل و انتقال مادر و نوزاد در مواقع بحرانی که نیاز به انتقال به بخش هایی نظیر جراحی و یا NICU وجود دارد، بدون عبور از فضاهای مشترک بیمارستان صورت می گیرد. همچنین به دلیل یکسان بودن برخی تخصص ها در دو بخش زایمان و جراحی زنان و زایمان، حضور متخصصین هر یک از این دو بخش در بخش دیگر برای رسیدگی به موارد پیش بینی نشده، موجب خدمات رسانی بیشتر به بیماران می شود. از دیگر مزایای این روش می توان به دسترسی سریع چند بخش به آسانسور و پلهای فرار اشاره نمود که سبب می شود نقل و انتقال بیماران و تجهیزات به سایر بخش های بیمارستان که در طبقات دیگر مستقر شده اند به سهولت و دور از ترافیک راهروها و آسانسورهای عمومی بیمارستان صورت پذیرد. در این راستا خارج کردن بیمار فوت شده از این قسمت به دور از دید افراد حاضر در بیمارستان سیب جلوگیری از ایجاد نگرانی و اضطراب در محیط های عمومی بیمارستان می شود.

نحوهی ارتباط بخش زایمان با اتاق جراحی سزارین

همان طور که پیش تر اشاره شد، در مواردی که در مرحله ی آمادگی و یا زایمان به دلیل ایجاد عارضه ای، امکان ادامه زایمان به روش طبیعی وجود نداشته باشد، مادر را باید فورا به اتاق عمل سزارین در بخش اعمال جراحی با بخش جراحی زنان و سزارین و یا اتاق سزارین اضطراری در داخل بخش منتقل نمود. درجه ی ارتباطی بخش زایمان با پخش جراحی از نوع درجه ی اول است که در این صورت مجاورت این دو پخش را ضروری می سازد. در این راستا با توجه به ضرورت کنترل عفونت در اتاق عمل سزارین، تخت و یا برانکاری که مادر بر روی آن جابه جا می شود، در ورود به بخش باید تعویض گردد. بنابراین فضایی اختصاصی برای تعویض تخت و پا برانکار بین این دو بخش باید در نظر گرفته شود که نمونه پیشنهادی آن در زیر آمده است.

در برخی طرح های بیمارستانی تعویض تخت با چرخش ۹۰ درجه همراه است که نسبت به روش پیشنهادی فضای بیشتری را نیاز خواهد داشت. در این روش چرخشی در حرکت تخت ایجاد نمی شود و انتقال مادر با سرعت بیشتری صورت می گیرد

فضای ورودی بخش

برای حفظ حریم شخصی و آرامش مادر باید تمهیدانی را بین فضای داخل بخش و خارج بخش در نظر گرفت، چرا که در مواردی برای انتقال مادر بین فضاهای داخل بخش و با حضور مادر در راهرو امکان دیده شدن از بیرون بخش در زمانی که در ورودی برای لحظه ای باز می شود وجود دارد.

راهکارهای پیشنهادی در این راستا تعبیهی در دوم در راهرو در نزدیکی ورودی اصلی بخش و تفکیک فضاهای درمانی از سایر فضاها با ایجاد پیش ورودی است، یکی دیگر از راهکارها چرخش ۹۰ درجه ای راهروی بخش در نزدیکی ورودی است. این امر در کاهش انتقال صدای داخل بخش به بیرون و بالعکس مفید خواهد بود. گفتنی است انتخاب راهکار مناسب بر عهده طراح خواهد بود .

منابع:

1-سایت ایوان

2-راهنمای طراحی استاندارد فضاهای بیمارستانی،تالیف دکتر مهدی علیرضایی

3-فضاهای بهداشتی درمانی جدید ،تالیف آرین مستعدی،مترجمین دکتر هاشم هاشم نژاد-مهندس سید محمد علی موسوی

4-راهنمای طراحی معماری بناهلی درمانی(معماری بیمارستان)،تالیف مهندس علیرضا مشبکی