شاید برخی از ما حتی از شنیدن اسم فیلم و داستان ترسناک یا فکرکردن به سرگرمی‌های دلهره‌آوری مثل زیپ‌لاین، ترن‌هوایی یا رِنجر فراری باشیم. منتها اگر چنین تفریحاتی مشتری‌ها و علاقه‌مندان خاص خود را نداشتند، بازار فیلم‌های ترسناک و سرگرمی‌های آمیخته به ترس و هیجان چندان پررونق نبود. بسیاری از افراد از تماشای صحنه‌های دلهره‌آور در فیلم‌ها، پریدن از ارتفاع، معلق‌ماندن بین آسمان و زمین، و در یک کلمه از احساس ترس لذت می‌برند. آیا تا به حال به این موضوع فکر کرده‌اید که چرا گاهی ترس را دوست داریم و به‌عمد خودمان را در موقعیت‌های ترسناک و هیجان‌آور قرار می‌دهیم؟ در این مطلب دلایل لذت بردن از ترس را موشکافی خواهیم کرد.
واقعا چرا روی چرخ‌وفلک بزرگ شهربازی لبریز از لذت هستیم؟ با وجود اینکه رنگمان از ترس پریده، مو به تنمان سیخ شده، عرق سرد بر پیشانی‌مان نشسته، و انگار قلبمان از جا کنده می‌شود! برای درک بهتر این پرسش باید با مفهوم ترس آشنا باشید. ترس احساسی است که در مواقع خطر در ما بیدار می‌شود. این احساس موجب مجموعه‌ای از تغییرات روانی شده و این تغییرات روانی به مجموعه‌ای از پاسخ‌های رفتاری منجر می‌شود. واکنش‌های رفتاری ناشی از ترس غیرارادی‌اند و معمولا مشمول یکی از ۳ حالت ستیز، گریز یا فلج و انجماد هستند.
اما چرا این حالت‌های نه‌چندان دل‌چسب گاهی لذت‌بخش‌اند. در این مقاله، ابتدا با مفهوم روانشناسی ترن هوایی و سپس با دلایل تناقض عجیب لذت بردن از ترس آشنا می‌شوید
تحلیل روان‌شناختی لذت بردن از ترس در ترن‌هوایی
استفاده از ترن‌هوایی به‌عنوان سرگرمی تاریخچه جالبی دارد. در اواسط دهه ۱۸۰۰ میلادی، ارابه‌های مخصوصی در معادن زغال‌سنگ وجود داشتند که روی یک مسیر ریلی حرکت می‌کردند و زغال‌سنگ را از بالای کوه به شهری در پنسیلوانیای آمریکا منتقل می‌کردند. در تعطیلات آخر هفته، مسافران با پرداخت کرایه و صرفا جهت تفریح و هیجان سوار این واگن‌ها می‌شدند و لذت می‌بردند.
در شهربازی‌های بزرگ دنیا، مردم برای اینکه ۲ دقیقه روی این وسیله بازی هیجان‌انگیز سوار شوند ساعت‌ها در صف طولانی ترن‌هوایی منتظر می‌مانند! جالب‌تر اینکه این افراد به‌خوبی آگاه‌اند که سوارشدن به این وسیله ممکن است تصادف، سکته و حتی مرگ را نیز به دنبال داشته باشد. روانشناسی ترن هوایی این عشق عجیب و خطرناک را توضیح می‌دهد.
روانشناسی ترن هوایی
بر اساس این مفهوم، عشق به ترن‌هوایی از حس ماجراجویی انسان و تمایل او به تجربه‌های جدید، متفاوت و گاها دشوار ناشی می‌شود. شاید در نگاه اول چنین به نظر برسد که علت علاقه افراد به ترن‌هوایی لذتی است که از ترس می‌برند. علائم ترس مثل افزایش ضربان قلب و سنگین‌شدن نفس از افزایش گلوکز ناشی می‌شوند. این علائم همان واکنش «ستیز یا گریزی» هستند که بدن در مواقع ترس و خطر نشان می‌دهد.
تحقیقات علمی نشان می‌دهند سوارشدن به ترن‌هوایی این واکنش‌ها را تحریک می‌کند. مدت کوتاهی بعد از شروع حرکت ترن‌هوایی، ضربان قلب افراد ۲ برابر می‌شود. در افراد مسن، ممکن است ضربان قلب تا حدی بالا برود که از لحاظ پزشکی زندگی آنها به خطر بیفتد. افزایش سطح آدرنالین و اندورفین و در پی آن احساس هوشیاری، لذت و سرزندگی نیز از دیگر اثرات سرگرمی‌های هیجان‌انگیز و خطرناکی مثل ترن‌هوایی است.
آنچه مسلم است، افراد هنگام ترس کنترل‌شده، خیالشان راحت است و می‌دانند خطر چندانی تهدیدشان نمی‌کند. به همین دلیل، در این شرایط از احساسات ناشی از واکنش گریز یا ستیز لذت می‌برند.
نکات بسیار مهم و اساسی
البته لازم به ذکر است هنگام سرگرمی‌های ترسناکی مثل سوارشدن به ترن‌هوایی سطح هورمون کورتیزول نیز بالا می‌رود. ترشح این هورمون زمانی در بدن ما زیاد می‌شود که استرس داریم. سؤالی که پیش می‌آید این است که چطور ممکن است یک فرد به طور هم‌زمان استرس و لذت را تجربه کند؟ در جواب این سؤال باید بدانید که هر استرسی، استرس منفی نیست. برخی استرس‌ها مثبت و دل‌چسب‌اند و افراد از تجربه چنین استرسی لذت می‌برند.
این نکته را هم باید در نظر داشت که همه افراد از ترس و ماجراجویی لذت نمی‌برند. دوپامین یکی از ناقل‌های عصبی مغز است که نقش مهمی در عملکرد مسیرهای عصبی دارد. شواهدی وجود دارند که نشان می‌دهند ارتباط مستقیمی بین میزان دوپامین و تمایل فرد به رفتارهای ماجراجویانه وجود دارد. طبق این شواهد، افرادی که سطح دوپامین در بدن آنها زیاد است، تمایل بیشتری به رفتارهای ماجراجویانه دارند. علاقه به سرگرمی‌های ماجراجویانه و هیجان‌انگیز در دوران جوانی در اوج خود قرار دارد و با گذشت سن از شدت این علاقه کاسته می‌شود.
بنا بر روانشناسی ترن هوایی، هنگام استفاده از ترن‌هوایی، سرعت زیاد، رضایت ناشی از غلبه بر ترس و اثرات دل‌چسب ناشی از تحریکات عصبی دست به دست هم می‌دهند و موجب لذت بردن از ترس می‌شوند. شاید بتوان گفت فلسفه وجودی وسایل بازی از قبیل ترن‌هوایی نیاز روانی قدرتمندی است که انسان به ترس دارد.
چرا گاهی از ترس لذت می‌بریم؟
در ادامه، با دلایل اصلی لذت بردن از ترس آشنا خواهید شد.
۱. اطمینان از امنیت
پیش‌تر گفتیم وقتی می‌ترسیم بدنمان وارد حالت گریز، ستیز یا انجماد می‌شود. هرچند ما از لحاظ شناختی تنبلیم، مغز ما کارش را خوب بلد است. بنابراین در شرایط ترس عمدی و ایمن، مثل تماشای فیلم ترسناک یا انجام بازی‌های ویدئویی ترسناک، مغز ما به‌سرعت شرایط را ارزیابی می‌کند و به ما می‌گوید هیچ خطری ما را تهدید نمی‌کند.
در نتیجه، بدنمان آرام می‌گیرد و بسیاری از ما از این تجربه لذت می‌بریم. علت اینکه بسیاری از افراد به‌دنبال ترس کنترل‌شده هستند این است که می‌دانند و اطمینان دارند شرایط را تحت کنترل دارند و در امنیت‌اند.
۲. هیجان
زمانی که می‌ترسیم، ترشح آدرنالین، دوپامین، سروتونین، اکسی‌توسین و اندورفین در بدن ما زیاد می‌شود. فوران این هورمون‌ها اثری مخدرگونه دارد و احساس رضایتمندی و سرشار از لذتی را ایجاد می‌کند. اگر احساس امنیت و اطمینان خاطر را هم به این معجون جادویی اضافه کنیم، چیزی که حاصل می‌شود احساس شادابی و هیجانی لذت‌بخش خواهد بود.
۳. احساس نزدیکی به دیگران
درگذشته به مردان جوان توصیه می‌شد نامزدشان را به تماشای فیلم ترسناک دعوت کنند. زمانی که نامزد شما هنگام تماشای صحنه‌های ترسناک به شما پناه می‌آورد، ناخودآگاه حس عشق و اطمینان بین شما افزایش می‌یابد.
البته واقعیتی علمی پشت این توصیه وجود دارد. با توجه به اینکه ترشح هورمون‌های خاص در هنگام ترس به احساس لذت منجر می‌شود، ما این احساس لذت را به فردی که هنگام ترس در کنار ماست ربط می‌دهیم. این تجربه لذت ناشی از ترس باعث افزایش علاقه و همدلی بین افرادی می‌شود که در این تجربه مشترک حضور داشته‌اند.
مثلا زمانی که سوار کشتی اژدها هستید با سایر افرادی که هم‌زمان با شما سوار کشتی‌اند احساس نزدیکی و همدلی می‌کنید. این انفجار احساسات ناشی از ترشح اکسی‌توسین در بدن شماست.
۴. فراموشی موقت درگیری‌ها و دغدغه‌ها
هنگام تماشای فیلم ترسناک یا زمانی که سوار ترن‌هوایی هستید، نگرانی درباره قبض‌های پرداخت‌نشده و شکست عشقی اخیرتان یا قرضی که به همکارتان دارید از گوشه ذهنتان هم عبور نمی‌کند. هورمون‌هایی که در هنگام ترس ترشح می‌شوند ما را برای حالت ستیز یا گریز آماده می‌کنند.
در این حالت، تمام تمرکز ما روی موضوعی است که موجب ترس ما شده و هیچ توجهی به مسائل و افکار جانبی نداریم. در این حالت، برای مدت کوتاهی از مشکلات و ناراحتی‌های واقعی دور می‌شویم و از این انزوای بدون دغدغه لذت می‌بریم.
۵. خشنودی و رضایت از خود
عده‌ای ریسک‌کردن و زیر پاگذاشتن بر مرزهای ترس را دوست دارند. این افراد زمانی که تماشای فیلمی ترسناک را تمام می‌کنند، از اینکه چنین تحمل و شجاعتی دارند و چنین چالشی را با موفقیت پشت سر گذاشته‌اند سرشار از احساس سربلندی و خشنودی می‌شوند. تحمل ترس و رویارویی با آن حس غرور و رضایت از خود را در فرد بیدار می‌کند.
۶. کنجکاوی
بسیاری از افراد نسبت به مسائل مرموز و نیمه تاریک واقعیت کنجکاو هستند. ترس از ناشناخته‌ها یکی از غریزی‌ترین و طبیعی‌ترین ترس‌ها و در عین حال یکی از قدیمی‌ترین کنجکاوی‌های انسان است. انسان دوست دارد که از همه‌چیز سر دربیاورد و وقتی راز ناشناخته‌های زندگی را کشف می‌کند یا حداقل فکر می‌کند که به این راز دست پیدا کرده، زندگی برای او لذت‌بخش‌تر می‌شود.
به همین دلیل، برخی به استقبال ناشناخته‌های ترسناک می‌روند. سعی می‌کنند آنها را در قالب منطق بگنجانند تا به این ترتیب جهان را بهتر درک کنند