لقاح خارج رحمی آی وی اف مخفف کلمه In Vitro Fertilization می‌باشد که به معنای لقاح خارج رحمی است. IVF مانند IUI و میکرواینجکشن از روش‌های کمک باروری (ART) هستند. ولی برخلاف آی یو آی (IUI) که در آن اسپرم‌های مرد توسط لوله‌ای وارد رحم خانم می‌شوند، در IVF و ICSI تخمک خانم با اسپرم مرد در خارج از بدن و در محیط آزمایشگاه با هم ترکیب شده و پس از لقاح، جنین حاصله در داخل رحم خانم گذاشته می‌شود.
چه زمانی استفاده از روش لقاح خارج رحمی آی وی اف ( IVF ) توصیه می شود:
- مشکلات تخمک گذاری
- اختلال در رحم یا لوله های رحم
- آندومتریوز
- کم بودن تعداد اسپرم های مرد
- ناتوانی اسپرم مرد جهت باقی ماندن در مخاط گردن رحم زن و نفوذ به تخمک
- وجود بعضی پادتن ها در بدن که اسپرم مرد یا تخمک زن را در معرض آسیب قرار می دهند.
به‌طور‌کلی می‌توان عمل ICSI را به پنج مرحله تقسیم کرد:
- مرحله اول: تحریک تخمک‌گذاری
- مرحله دوم: جمع‌آوری تخمک‌ها
- مرحله سوم: تهیه و آماده‌سازی اسپرم
- مرحله چهارم: لقاح و رشد جنین در محیط آزمایشگاه
- مرحله پنجم: انتقال جنین به داخل رحم
تحریک تخمک‌گذاری: پس از بررسی هورمونی و انجام سونوگرافی برای بررسی وضعیت و عملکرد تخمدان‌ها در روز سوم قاعدگی، پزشک داروی تحریک تخمک‌گذاری تجویز می‌کند. در دوره مصرف این داروها، به طور منظم باید سونوگرافی انجام شود تا واکنش تخمدان‌ها بررسی شود و در صورت تحریک بیش از حد تخمدان‌ها، اقدام درمانی لازم انجام شود. زمانی که فولیکول‌ها به اندازه مناسب رسید، آمپول HCG تزریق می‌شود تا تخمک‌ها آزاد شوند. حدود دو تا سه روز بعد از تزریق باید عمل تخمک‌گیری انجام شود.
جمع آوری تخمک یا پانکچر: در روز عمل تحت بی‌حسی یا بیهوشی خفیف و کوتاه‌مدت با استفاده از سونوگرافی واژینال، پزشک با ابزار مخصوص مایع فولیکولی حاوی تخمک را برمی‌دارد و به آزمایشگاه جنین‌شناسی می‌فرستد. در همان روز نمونه مایع منی نیز از آقایان گرفته می‌شود و برای جداسازی و شستشوی اسپرم به آزمایشگاه جنین‌شناسی فرستاده می‌شود.
تهیه و آماده‌سازی اسپرم: صبح روز جمع‌آوری تخمک‌ها، مایع منی از همسر بیمار تهیه و پس از شستشو و آماده‌سازی، اسپرم‌های سالم و بسیار فعال جدا می‌شوند.
لقاح و رشد جنین در محیط آزمایشگاه: در آزمایشگاه جنین‌شناسی کیفیت تخمک‌ها و اسپرم‌ها بررسی می‌شود و در صورت تأیید، وارد مرحله لقاح آزمایشگاهی می‌شوند. در گذشته، اسپرم و تخمک را در محیط آزمایشگاهی مخصوص قرار می‌دادند تا اسپرم تخمک را بارور کند و مراحل تقسیم سلولی و تشکیل جنین آغاز شود. امروز اغلب از روش میکرواینجکشن یا تزریق داخل سیتوپلاسمی اسپرم استفاده می‌شود. یعنی اسپرم را به‌طور مستقیم داخل سیتوپلاسم تخمک تزریق می‌کنند. این روش به ویژه در مواردی که تعداد اسپرم کم است، بسیار مفید است. پس از تقسیم سلولی و تشکیل جنین، اگر تعداد جنین‌ها زیاد بود، در صورت درخواست زوجین، جنین‌های مازاد فریز می‌شوند تا در سیکل‌های بعدی درمان استفاده شوند یا اگر زوجین هر زمانی خواستند، آنها را اهدا کنند.
انتقال جنین به داخل رحم: ۴۸ تا ۷۲ ساعت پس از تشکیل جنین یا جنین‌ها، عمل انتقال انجام می‌شود. این عمل نیازی به بیهوشی ندارد و جنین یا جنین‌ها (حداکثر ۳ جنین) با کاتتر (نوعی ابزار سوزن‌مانند باریک و بلند) به داخل رحم خانم منتقل می‌شوند. یک تا دو ساعت پس از انتقال خانم مرخص می‌شود و باید منتظر ماند تا جنین مراحل لانه‌گزینی در رحم را طی کند. ده تا دوازده روز پس از انتقال، با انجام آزمایش بتا ( تست BHCG) می‌توان فهمید که آیا بارداری رخ داده است یا نه. در این مدت نیازی به استراحت مطلق نیست، فقط باید از فعالیت سخت و سنگین پرهیز کرد و استرس را از خود دور کرد.
میزان موفقیت در لقاح خارج رحمی IVF :
لقاح مصنوعی به روش‌های مختلفی انجام می‌شود و تفاوت این روش‌ها به دلیل تفاوت در انجام هریک از مراحل بالاست. میزان موفقیت لقاح خارج رحمی (IVF) به عوامل مختلفی از جمله سن زوجین و نیز درجه سلامت تولید مثلی آنها رابطه مستقیمی دارد.
میزان باروری زنان با افزایش سن کاهش می‌یابد. هر چه سن کمتری داشته باشید احتمال موفقیت بیشتر خواهد بود. بر اساس مطالعات انجام شده میزان موفقیت IVF بر روی زنانی که قصد بارداری به روش لقاح مصنوعی با استفاده از تخمک‌های خود داشته‌اند، به صورت زیر می‌باشد:
- 40-45 درصد برای زنان زیر 35 سال
- 30-35 درصد برای زنان بین 37-35 سال
- 20-27 درصد برای زنان بین 40-38 سال
- 15-10 درصد برای زنان بالاتر از 40 سال