کودکانی که رفتار پرخاشگرانه دارند معمولا تهییج پذیر، بی‌قرار و زودرنج‌اند. پژوهش‌های جدید روانشناسان می‌گویند که این مسئله با توانایی‌های گفتاری و سرشت بچه‌ها در ارتباط است. پرخاشگریِ موردی در کودک طبیعی است اما اگر به کرات یا بر طبق یک الگوی مشخص اتفاق بیفتد خطرناک خواهد بود. پرخاشگری عوامل گوناگونی دارد که با شناساییر آنها میتوان در کاهش یا درمان آن اقدامات موثری کرد.
در ذیل برخی عواملی که بعنوان ریشه پرخاشگری شناخته میشوند را بررسی میکنیم:
۱. آسیب پذیری ارثی یا عامل ارثی-ژنیتیکی
عوامل ارثی می توانند امکان خشونت و تحریک پذیری را افزایش دهند. در واقع تحقیقات اثبات کرده
اند که پرخاشگری یا خشونت در برخی خانواده ها بیشتر مشاهده میشود که البته این امر علاوه بر عامل ارث میتواند عامل محیطی همچون الگوبرداری و یادگیری را مطرح نماید.
۲. الگو پذیری
الگوی خانوادگی (بویژه والدین) نامناسب روی بچه‌ها اثر می‌گذارد.اغلب اوقات عدم نظارت، واکنش شدید به رفتار کودک و تنش‌های خانوادگی به مشکلات رفتاری جدی درکودک منجر میشوند. این بچه‌ها دچار کمبود عزت نفس هستند و به همین دلیل سرخوردگی خود را به شکل بی‌ادبی نسبت به سایرین بروز میدهند.برخی از عوامل خانوادگی که به شدت در ایجاد پرخاشگری در کودکان مؤثرند عبارتند از: جو یا روح خانواده، اختلافات و تعارضات والدینی، افسردگی و پیشینه فرهنگی خانواده. در واقع هر گونه رفتار و واکنش والدین در قبال کودک یا در رفتار با یکدیگر میتواند بذر پرخاشگری و خشونت را در فرزندان ایجاد نماید.
۳. خصوصیات فردی
بخش بزرگی از پرخاشگری کودک به تجربیات عاطفی او باز میگردد. احتمال وجود مواردی چون احساس طردشدگی از سوی والدین، مهارت‌های ارتباطی ضعیف، هوش متوسط یا پایین، خلق و خوی پایین و منفی نگری در کودکانی که دچار مشکلات رفتاری میشوند بیشتر است.
کودکانی که به اختللاتی مانند اختلال سلوک دچار هستند باید به سرعت تحت درمان ق
رار بگیرند چون این نوع مشکلات ممکن است به خشونت با انسان‌ها یا حیوانات منجر شوند.
۴. تماشای زیاد تلویزیون در طول شبانه روز بجای تحرک و بازی
تماشای بیش از حد تلویزیون برای کودکان توصیه نمی شود.
رسانه‌ها در شکل‌گیری رفتارهای اجتماعی کودکان نقش زیادی دارند. پژوهش‌ها نشان میدهند که کود
کان معتاد به تماشای تلویزیون روابط خوبی با پدر و مادر خود ندارند و الگوهای غذایی ناسالم دارند. بویژه برخی برنامه‌ها پرخاشگری را در کودکان تشدید میکنند. بچه‌ها معمولا از برنامه های تلویزیونی و شخصیت های کارتونی تقلید میکنند.
۵. عوامل محیطی و فرهنگی
احتمال بروز رفتارهای پرخاشگرانه در کودکانی که در محله‌های ناامن زندگی میکنند، مثل پایین شهر و شلوغ که در آن افراد خشن زیاد هستند، بیشتر است. بچه‌هایی که به مدارسی با شرایط ناامن می‌روند یا دوستانی دارند که با آنها پرخاشگرانه برخورد میکنند یا کودکانی که تمام روز را به تماشای تلویزیون و برنامه های خشن و هیجانی می‌گذارنند، همگی مستعد رفتارهای غیرعادی هستند. فقر، محرومیت و عدم آموزش مهارت های زندگی و وش های ابراز سالم خشم نیز میتواند باعث بروز پرخاشگری شدید کودک نسبت به دیگران یا نسبت به خود و محیط بشود.
چگونه رفتارهای پرخاشگرانه کودکان را از بین ببریم؟
مانند هر رفتار نامطلوب دیگری که در دوران کودکی راحت تر کنترل و حذف میشود، خشونت ی پرخاشگری نیز باید از کودکی تحت درمان و منترل قرار گیرد. در واقع قبل از اینکه این فتارها تبدیل به سبک زندگی و عادت نهادینه در فرد شوند، باید برای خاموش سازی و حذفشان اقدام کنیم.
۱. روش یا سبک تربیتی را اصلاح کنیم
راهکارهای درمان خشم کودکان
روش تربیتی از مهمترین و اصربخش ترین راهکارها برای کاهش و حذف رفتارهای خشونت آمیز فرزندان است. در واق
ع نحوه واکنش والدین در مقابل خطاها و رفتارهای نامطلوب فرزندان تعیین کننده ادامه آن رفتار یا ادامه نیافتن آن است.
مثلا، اگر فرزند شما به دوست‌اش آسیب رساند، به جای آنکه همانجا سرش فریاد بکشید از این واقعه استفاده کنید تا به فرزندتان نشان بدهید چطور رفتارهای پرخاشگرانه میتواند به دیگران آسیب بزند. سپس کودکتان را وادار کنید از صمیم قلب از دوست‌اش عذرخواهی کند. همچنین، می‌توانید به فرزندتان آموزش بدهید که چطور با عواطف منفی مانند خشم و سرخوردگی به شکلی مؤثر برخورد کند. از کودک خود بخواهید که ارتباط کلامی برقرار کند و مشکل‌اش را با صدای بلند توضیح بدهد.
۲. گفتگو و صحبت بجای فریاد یا قهر
بهترین رفتار را انتخاب کنید.
موقع برخورد با فرزندتان باید آرام باشید. حتی اگر روز سختی داشته‌اید یا به هردلیلی ناراحت یا عصبانی هستید سعی کنید موقع حرف زدن با فرزندتان درباره‌ی کاری که کرده است آرامش خود را حفظ کنید. با او درباره‌ی نتیجه‌ی رفتارش صحبت کنید – مثلا اینکه اگر به این روش ادامه دهد بچه‌های دیگر ممکن است دیگر تمایلی به بازی کردن با او نداشته باشند. در این موارد مراجعه‌ی منظم به مشاور هم ضروری است.
۳. روابط دوستی فرزندتان را بررسی کنید
دوستان نقش بسیار مهمی در زندگی فرزند شما دارند و بر رفتار او به شدت اثرگذار هستند. اگر فرزند شما شاهد این باشد که دوست‌اش جواب پدر و مادرش را می‌دهد یا با خواهر و برادرهایش رفتار پرخاشگرانه دارد، مطمئنا به این رفتار به عنوان رفتاری قابل قبول فکر خواهد کرد. در چنین مواردی باید درباره‌ی اشتباه بودن رفتار دوست‌اش با او صحبت کنید.
۴. شما مهمترین الگو هستید
اولین و مهمترین الگوی فرزندتان شمایید. بنابراین همیشه یادتان باشد که بچه‌ها از رفتار پدر و مادرشان تقلید میکنند. اگر شما به عنوان پدر یا مادر رفتاری پرخاشگرانه داشته باشید، احتمالا فرزندتان هم از رفتار شما تقلید خواهد کرد. بنابراین سعی کنید در حضور فرزندتان نسبت به شرایط ناخوشایند رفتار پرخاشگرانه نداشته باشید. در برابر کودکتان آرام و صبور باشید و سرمشق خوبی برایش ایجاد کنید.
۵. قدردان و مثبت نگر باشید
مصبت نگری در تربیت یک اصل مهم محسوب میگردد. منظور از مثبت نگری فرار از واقعیت ها نیست بلکه در کنار توجه به واقعیت ها باید از خوبی ها و نقاط قوت به راحتی نگذشت. قطعا در یک کودکی که بسیار پرخاشگر است نیز لحظاتی وجود دارد که بدون این رفتار غلط با سایر کودکان بازی کند یا لجظاتی بدون خشونت را در مدرسه، خانه یا بیرون سپری کند. والدین مثبت نگر از این رفتارها و موقعیت ها هر چند کم باشد نمیگذرند و با بیان کلامی و رفتاری فرزندشان را تشویق کرده و او را بخاطر این رفتار مطلوب و بدون خشونت ترقیب میکنند و از وی قدردانی میکنند.
۶- ارتباطتان را با فرزندتان تقویت کنید:
ارتباط مطلوب و کافی والدین با فرزندان از نظر تحقیقات بالینی و حرفه ای اثربخش ترین تاثیرات را در کاهش مشکلات رفتاری و تربیتی فرزندان دارد. فرزندانی که ارتباط کافی و مطلوبی با هر دو والد یا یکی از والدین ندارند معمولا مشکلات عاطفی و رفتاری بیشتری تجربه میکنند نسبت به فرزندان دارای رابطه مستحکم و صمیمی با هر دو والد.
۷- با کودکتان بازی کنید
بازی در واقع کلاس آموزشی کودکان ۳ تا ۷ سال محسوب میگردد. بطوری که از این طریق میتوان با نگاهی پرورشی و اهدافی تربیتی، رفتارهای مطلوب زیادی به کودک آموزش داد و نیز رفتارهای نامطلوب را از این طریق از بین برد. بازی ها میتوانند آزادانه یا هدفمند باشند. البته مهمترین بعد این راهکار ایجاد احساس پذیرفته شدن و کاهش حس طرد شدگی از جانب والدین است که این به خودی خود میتواند تاثیر بسزایی در کاهش مشکلات خشونت و پرخاشگری فرزندان داشته باشد.
۸- قصه گویی
بیان داستان هایی آموزنده در غالب زندگی حیوانات میتواند ما را به دنیای شیرین کودکان نزدیکتر کنند و از این طریق میتوان آموزش های لازم را در زمینه روش های بهتر ابراز خشم و خشونت جایگزین کرد. قصه گویی نه تنها در کاهش پرخاشگری و آموزش روش های جایگزین نقش دارد بلکه در کاهش اضطراب کودک و ایجاد افکار و باورهای مثبت در جریان زندگی کودک موثر است. کودکان خود و دوستانشان را با شخصیت های داستان همانند سازی کرده و الگو برداری میکنند.
۹- هماهنگ رفتار کنید
هماهنگی در فرآیند تربیت مهمترین و اولین اصل محسوب میگردد. هر گاه والدین در برخورد و رویارویی با کوچکترین مشکلات و مسایل پیش روی فرزند با هم اختلاف نظر داشته باشند، فرزندان بخوبی متوجه شده و این اختلاف نظر والدین موجب تاثیرپذیری کمتر فرزندان از نکات تربیتی آنها و در نتیجه بروز رفتارهای منجر به خضونت میگردد.
۹- از کمک های حرفه ای روانشناسان غافل نشوید:
در ریشه یابی یا علت شناسی پرخاشگری که در واقع همان تشخیص دقیق و ارزیابی چند بعدی مسئله است روانشناسان با تخصص و تجربه خود به شما کمک کرده و بر اساس این تشخیص ها، راهکارهای درمانی و کاربردی را با هدف درمان و نیز پیشگیری از خشونت های بعدی به شما ارایه میدهند.
در نهایت آنچه واضح و مشخص است نقش مهم و تاثیر گذار والدین در رفتارهی فرزندانشان است. در واقع هدف ما نباید تغییر دادن رفتار فرزندمان باشد بلکه باید در رفتارها و گفتارهای خودان تغییرات مطلوبی ایجاد کنیم تا نتیجه آن را در رفتارهای فرزندانمان مشاهده کنیم. رفتارهای فرزندانمن در درجه اول بازتابی از وراثتی که از ما دارند و نیز محیطی است که ما برای آنها فراهم کرده ایم.