در روز عاشورا امام حسین(ع) جهت روشنگری و آشکار نمودن چهره کفر و نفاق، خطاب به مردم کوفه فرمودند: «أَلا إِنَّ الدَّعِی بْنَ الدَّعِی قَدْ رَکَزَ بَیْنَ اثْنَتَیْنِ بَیْنَ السِّلَّةِ وَ الذِّلَّةِ وَ هَیْهاتَ مِنَّا الذِّلَّةُ؛ آگاه باشید که این فرومایه، فرزند فرومایه، مرا در بین دو راهی شمشیر و ذلّت قرار داده است و ذلّت از ما دور است.»(فرهنگ سخنان امام حسین(ع)، ص297)
آن حضرت(ع) در مقابل زورگویی و ظلم یزید فرمودند: «هیهات منا الذلة؛ ذلت و خواری به مراتب از ما ـ اهل بیت ـ دور است. این کلام زیبا و منطق روشن، ریشه در آیات قرآن کریم دارد. خداوند در قرآن کریم تأکید فرموده است که انسان نباید ذلت بپذیرد، بلکه باید در مقابل ظلم و ستم قیام کند. چنانکه می‌فرماید: «لَقَد اَرسَلنا رُسُلَنا بِالبَیِّنات‌ِ و اَنزَلنا مَعَهُم‌ُ الکِتَاب‌َ و المیزان‌َ لِیَقوم‌َ النّاس‌ُ بِالقِسطِ و اَنزَلنَا الحَدیدَ فیه‌ِ بَأس‌ٌ شَدیدٌ و مَنافِع‌ُ لِلنّاس‌ِ و لِیَعلَم‌َ اللّه‌ُ مَن یَنصُرُه‌ُ و رُسُلَه‌ُ بِالغَیب‌ِ اِن‌َّ اللّه‌َ قَوی‌ُّ عَزیز؛ ما رسولان خود را با دلایل روشن فرستادیم و با آنها کتاب [آسمانی] و میزان [شناسایی حق و قوانین عادلانه] نازل کردیم تا مردم به عدالت قیام کنند و آهن را نازل کردیم که در آن قوت شدیدی است و منافعی برای مردم دارد تا خداوند بداند چه کسی ـ بی آن که او را ببینند ـ او و رسولانش را یاری می‌کنند خداوند قوی و شکست‌ناپذیر است.»(حدید، آیه25)
طبق این آیه خداوند پذیرش ظلم از ناحیه انسان را سرزنش کرده و تأکید می‌کند که انسان نباید در برابر بی‌عدالتی و ظلم ساکت باشد. در روایات اسلامی نیز تأکید شده است که مؤمن حق پذیرفتن ذلت را ندارد؛ چنانکه رسول اکرم(ص) فرمودند: «مَن أَقَرَّ بِالذُّلِّ طائِعا فَلَیسَ مِنّا أَهلَ البَیتِ؛ هر کس آزادانه ذلّت را بپذیرد از ما خاندان نیست.»(تحف العقول، ص58) همچنین امام صادق(ع) می‌فرمایند: «لایَنبَغی لِلمُؤمِنِ أَن یُذِلَّ نَفسَهُ [قالَ مُفَضَّلُ بنُ عُمَرَ:] قُلتُ: بِما یُذِلُّ نَفسَهُ؟ قال: یَدخُلُ فیما یَعتَذِرُ مِنهُ؛ سزاوار نیست که مؤمن خود را خوار سازد ـ مفضل بن عمر می گوید: ـ گفتم: چگونه خود را خوار می کند؟ فرمودند: دست به کاری زند که موجب عذرخواهی شود.»(اصول کافی، ج 5، ص64)
اگر چه علما و دانشمندان اصلی ترین فلسفه قیام عاشورا را نرفتن به زیر بار ظلم در سایه شعار «هیهات من الذله» می دانند. ولی بنابر فرمایش حضرت سیدالشهدا(ع) اصل قیام عاشورا برای احیای دین جدشان رسول خدا(ص) طراحی و بنیان گذاشته شد. یعنی وقتی دین در معرض تهاجم ستمگران و ظالمین قرار می گیرد، باید با هر وسیله ممکن ـ سلاح یا خون ـ از دین حمایت کرد. آنجا که سلاح کاربرد داشته باشد از سلاح بهره می‌گیریم و آنجا که این ابزار وجود نداشته باشد باید خون داد. همان کاری که امام حسین(ع) در روز عاشورا انجام دادند.