جوانمردی، عزیزی، مروت، سخاوت، بزرگواری:
در کرم آویز و رها کن لجاج از ده ویران که ستاند خراج؟
نظامی
کرم بین و لطف خداوندگار گنه بنده کرده ست و او شرمسار
سعدی
یکی از نام های خداوند «کریم» است؛ کریم، بر وزن فَعیل، به معنای بخشنده، جوانمرد، سخاوتمند و بزرگوار» می باشد. کَرَم، در لغت بر شرافت ذاتی یک چیز یا شرافت در خُلقی از اخلاق، دلالت می‌کند و کَرَم، در اخلاق به گذشت از گناه گناهکار گفته می‌شود.(ر.ک: معجم مقاییس اللغة، ج5 ، ص171) بنابر این خدای کریم هم به معنی خدایی است که از گناهان بندگان مؤمنش می‌گذرد و هم به معنی خدایی که انواع خیر و شرف و ارزش‌ها را داراست و هم عطا کننده‌ای که عطای او تمام نمی‌شود.
قابل توجه اینکه، وقتی کَرَم، به ذات الهی(صفات ذاتی) نسبت داده می‌شود، به معنای بزرگواری و شَرَف است و هنگامی که به فعل(صفات فعلی) نسبت داده می‌شود، به معنای گذشت و بخشش می باشد. در قرآن و روایات و ادعیه، از صفت تفضیلی «اَکرم» به معنی بخشنده تر و بزرگوارتر و دیگر مشتقات هم استفاده شده است.
الف ـ کریم در آیه: «قَالَ الَّذِی عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْکِتَابِ أَنَا آتِیکَ بِهِ قَبْلَ أَنْ یَرْتَدَّ إِلَیْکَ طَرْفُکَ فَلَمَّا رَآهُ مُسْتَقِرًّا عِنْدَهُ قَالَ هَذَا مِنْ فَضْلِ رَبِّی لِیَبْلُوَنِی أَأَشْکُرُ أَمْ أَکْفُرُ وَ مَنْ شَکَرَ فَإِنَّمَا یَشْکُرُ لِنَفْسِهِ وَ مَنْ کَفَرَ فَإِنَّ رَبِّی غَنِیٌّ کَرِیمٌ؛ کسی که از علم کتاب بهره ای داشت، گفت: من پیش از آن که چشمت را برهم زنی آن را به نزدت می آورم[پذیرفت و آورد] و چون [حضرت سلیمان(ع)] آن را در نزد خویش مستقر دید، گفت: این از فضل پروردگار من است که می آزمایدم که آیا شکر می ورزم یا کفران و هر کس شکر ورزد جز این نیست که به سود خویش شکر ورزیده است و هر کس کفران کند، پروردگارم بی نیاز و بخشنده است.»(نمل، آیه۴۰) و آیه: «یَا أَیُّهَا الإِنْسَانُ مَا غَرَّکَ بِرَبِّکَ الْکَرِیمِ؛ ای انسان! چه چیزی تو را به پروردگار بزرگوارت مغرور کرده است؟»(انفطار، آیه6)
ب ـ اکرم در آیه: «اقْرَأْ وَ رَبُّکَ الأَکْرَمُ؛ بخوان در حالی که پروردگارت کریم ترین [کریمان] است. (علق، آیه3)
پ ـ اکرام در آیه: «وَ یَبْقَی وَجْهُ رَبِّکَ ذُو الْجَلالِ وَ الإِکْرَامِ؛ و ذات باشکوه و ارجمند پروردگارت باقی خواهد ماند.»(رحمن، آیه۲۷) و آیه: «تَبَارَکَ اسْمُ رَبِّکَ ذِی الْجَلالِ وَالإِکْرَامِ؛ خجسته باد نام پروردگار شکوهمند و بزرگوارت.»(همان، آیه78)
در حدیث منقول از رسول اکرم(ص) خداوند، کریم و دوستدار کرم معرفی شده است: «إنّ اللَّه تعالی طیّب یحبّ الطّیب، نظیف یحبّ النّظافة، کریم یحبّ الکرم، جواد یحبّ الجود؛ فنظّفوا أفنیتکم و لاتشبّهوا بالیهود؛ خداوند خوشبو است و بوی خوش را دوست دارد، پاکیزه است و پاکیزگی را دوست دارد، بزرگوار است و بزرگواری را دوست دارد، بخشنده است و بخشش را دوست دارد، پس جلوی خانه های خویش را پاکیزه سازید و مانند یهودان نباشید.»(نهج الفصاحة، ص۲۹۶)
مولای متقیان حضرت علی(ع) در مناجاتی خطاب خداوند عرضه می دارد: «إِلهی ... لَولا ماعَرَفتُ مِن کَرَمِکَ ما رَجَوتُ ثَوابَکَ و أَنتَ أَکرَمُ الأَکرَمینَ بِتَحقیقِ آمالِ الآمِلینَ و أَرحَمُ مَنِ استُرحِمَ فِی تَجاوزِهِ عَنِ المُذنِبینَ؛ خدای من! ... اگر کَرَم تو را نشناخته بودم، به پاداش تو امید نمی‌بستم و تو برای برآوردن آرزوهای آرزومندان، کریم‌ترینِ کریم‌ترین‌هایی و در مورد گذشت از گناه‌کاران، مهربان‌ترین کسی هستی که از او رحمت خواسته شده است.»(بحار الانوار، ج 91، ص166)
با وجود اینکه اغلب انسان ها ـ به استثناء حضرات معصومین(ع) ـ کم و بیش گناهکار هستند ولی به اجابت دعا هم امیدوار می باشند. آنچه که باعث می‌شود انسان به اجابت دعایش امید داشته باشد، کرم خداوند است. کریم بودن خداوند این اطمینان را به انسان می دهد که: با کریمان کارها دشوار نیست.
عشق آن بگزین که جمله انبیا یافتند از عشق او کار و کیا
تو مگو ما را بدان شه بار نیست با کریمان کارها دشوار نیست
مولوی
موضوعی که مومنین در شب های ماه مبارک رمضان به تقلید از امام سجاد(ع) در دعای ابوحمزه ثمالی به خداوند عرض می کنند: «...وَ جَعَلْتُ بِکَ اسْتِغاثَتی وَ بِدُعآئِکَ تَوَسُّلی مِنْ غَیرِ اسْتِحْقاقٍ لاِسْتِماعِکَ مِنّی وَ لاَ اسْتیجاب لِعَفْوِکَ عَنّی بَلْ لِثِقَتی بِکَرَمِکَ وَ سُکوُنی اِلی صِدِِْ وَعْدِکَ وَ لَجَائ اِلی الاْیمانِ؛...و با حاجت خود رو به درگاه تو آوردم و استغاثه‌ام را به درگاه تو قرار دادم و دعای تو را دست آویز خود کردم بی آنکه من استحقاق داشته باشم که تو از من بشنوی و نه مستوجب آنم که از من بگذری بلکه بدان اعتمادی که من به کرم تو دارم و آن اطمینانی که به درستی وعده‌ات دارم.»
البته این یک طرف قضیه است؛ از طرف دیگر، انسان هم باید تلاش کند که استحقاق عنایات الهی و اجابت دعا را در خود ایجاد نماید.
بد می‌کنی و نیک طمع می‌داری هم بد باشد سزای بدکرداری
با اینکه خداوند کریم و است و رحیم گندم ندهد بار چو جو می‌کاری
مولوی