قطعا همه ما درباره عجایب هفت‌گانه جهان شنیده‌ایم. واقعا انتخاب هفت مورد عجایب در تمام جهان بسیار دشوار است. انتخاب هفت مورد از زیبایی‌های جهان پهناور اصلا کار ساده‌ای نخواهد بود و قرار گرفتن در این لیست از آن هم سخت‌تر بوده و واقعا احتمال بسیار کمی دارد تا یکی از جاذبه‌های جهان در این لیست قرار بگیرد. حال خیلی جالب است که در اثر نظرسنجی از حدود ششصد میلیون نفر در دنیا، تاج محل را به عنوان یکی از عجایب هفت‌گانه جهان برگزیدند. واقعا کسی نمی‌داند این انتخاب به دلیل عشق افلاطونی این دو زوج به هم بوده و یا به دلیل ساختمان زیبایی که گردشگران مختلف را از سراسر جهان برای دیدن آن به آگرای هندوستان می‌کشاند. با سفرزون همراه باشید تا این جاذبه عجیب جهانی را بهتر بشناسید.
کلامی درباره انگیزه ساخت تاج محل
شاید این بنای عظیم در ابتدا از نظر زیبایی ساخت بر دل شما بنشیند، اما این تا قبلی است که انگیزه ساخت آن را ندانید. انگیزه ساخت تاج محل از خود آن نیز زیبا‌تر است و ای کاهش همه عاشق و معشوق‌ها به این شکل بودند.
تاج محل در حقیقت مقبره شاه گورکانی، شاه جهان و همسر ارجمند او، بانو بیگم ملقب به ممتاز محل است. ساخت این بنا متعلق به سال ۱۰۲۵ هجری شمسی بوده و در شهر آگره هندوستان بنا شده. همانطور که بیان کردیم، تاج محل یکی از عجایب هفت‌گانه جهان به شمار می‌آید و هر ساله سیل گردشگران انبوهی را به سمت خود جذب می‌کند.
تاج محل ، این بنای زیبا و عظیم، به دستور شاه جهان ساخته شد. او این بنا را برای یادبود همسرش، یعنی ممتاز محل که در سال ۱۶۳۱ چشم از جهان فرو بست ساخت تا یاد او را همواره زنده نگه دارد. ممتاز محل پیش از مرگ از همسرش درخواست کرد تا ازدواج نکند و همچنین برای او یک مقبره بسازد.
شاه جهان، فرمانروای عشاق جهان
شهاب‌الدین محمد شاه جهان که در سال ۱۵۹۲ میلادی و در روز ۵ ژانویه چشم به جهان گشود، در ۲۲ ژانویه ۱۶۶۶ میلادی و در سن هفتاد و چهار سالگی دار فانی را وداع گفت. این یعنی او حدود سی و پنج سال در سوگ همسرش نشست. شاه جهان فرزند جهانگیر و همچنین پنجمین امپراطور سلسله گورکانیان هندوستان بود. او در بین سال‌های ۱۶۲۷ تا ۱۶۵۸ میلادی حاکم بخش بزرگی از شبه قاره هندوستان بود.
اکبر شاه، پدر شاه جهان، عاشق هنر، معماری، شعر و ادب فارسی بود. شاه جهان نیز این را از پدر به ارث برده بود و میراث این علاقه تبدیل به تاج محل شد. اما تاج محل تنها میراثی نبوده که جهان شاه از خود بر جای گذاشته. قلعه آگرا، آرامگاه آصف الدوله، قلعه سرخ دهلی و همچنین باغ شالیمار لاهور نیز جزء آثاری است که شاه جهان از خود برای ما به ارث گذاشته و هر یک از آنها جزئی جاذبه‌های دیدنی جهانی به شمار می‌آیند.
دوران سلطنت جهان شاه، دوران اوج هنر هندوستان
هنر هندوستان در دوران سلطنت جهان شاه به نقطه اوج خود رسیده بود. این را می‌توان مدیون جهان شاه و علاقه شدید او به هنر، معماری و شعر و ادب دانست. یکی از آثار هنری مخصوص به جهان شاه که در نوروز سال ۱۰۴۴ هجری شمسی مطابق با ۱۶۳۵ میلادی به دیده همگام رسید، تخت طاووس است. جهان شاه در جشن سال نو روی این تخت جلوس کرد. پس از آن نادر شاه این تخت را به عنوان غنیمت به ایران آور و در حال حاضر داخل موزه جواهرات ملی ایران قرار دارد.هم شاه جهان و هم همسرش ممتاز محل، هر دو به ادبیات و شعر ایرانی علاقه زیادی داشتند و تاریخ نویسان این مساله را چندین بار در مورد او ثبت کرده‌اند.
معماری تاج محل
جالب است بدانید که بنا اصلی تاج محل، تنها روی یک صفحه قرار نگرفته. دو صفحه به ابعاد ۱۴۱ در ۳۷۴ ذراع و ۱۲۰ در ۱۲۰ ذراع وجود دارند که سنگینی بار این بنای عظیم را روی شانه‌های خود تحمل می‌کند. اگر کمی دخت کنید، طرح هشت بهشت را در طراحی ساختمان مزار خواهید دید. هشت بهشت نوعی از معماری است که در ساختمان‌های باستانی ایرانی نیز به چشم می‌خورد.
در این سبک معماری معمولا از یک گنبد استفاده می‌شود. این گنبد عموما باید در مرکز نقشه و روی بنای اصلی قرار گرفته باشد. از طرف دیگر دقیقا از مرکز نقشه هم چهار محور تقارن عمور می‌کنند. در نتیجه باید انتظار دیدن یک معماری متقارن سنتی را داشته باشید. به همین دلیل است که قسم تشرقی و غربی عمارت دقیقا مشابه به هم ساخته شده‌اند.
در بخش شرقی مزار، بنایی شبیه به یک مسجد وجود دارد. این بنا با اینکه یک مهمان‌خانه است، به خاطر وجود یک مسجد در بخش غربی به این شکل ساخته شده است. در بخش غربی نیز یک مسجد با سه گنبد و سه ایوان وجود دارد و ساختمان موجود در بخش شرقی را نیز به همین دلیل مشابه آن ساخته‌اند. البته تنها تفاوت این مهمان‌خانه با مسجد غربی، عدم وجود محراب و سنگ‌فرش‌های جانماز روی زمین است.
گنبد و مناره تاج محل
در قسمت بالایی تاج محل، یک گنبد گلابی شکل به چشم می‌خورد. این گنبد دو پوسته دارد و ارتفاع آن حدود پنجاه متر است. چهار طاقی زیبا با گنبد‌های کوچک در چهار طرف گنبد اصلی به چشم می‌خورند. دلیل وجود این چهار طاقی، اصلی تقارن چهار جهتی معماری هشت بهشت است که در آن به کار رفته. شاید با دیدن این چهار طاقی به یاد مقبره امیر اسماعیل سامانی که در بخارا واقع شده بیافتید. در نتیجه می‌توان گفت که در ساخت تاج محل از معماری ایرانی نیز تاثیر گرفته شده.
دقیقا مشابه معماری گورکانی، در چهار گوشه صفه عمارت، چهار منار به چشم می‌خورد. این سبک از معماری ار دوره تیموری بیشتر رایج شد و تا دوره گورکانی نیز ادامه داشت. به همین دلیل از این چهار منار در اطراف عمارت مزار استفاده کردند. این منار‌ها باعث ایجاد تاثیر بصری و روانی بر مخاطب می‌شود. به این ترتیب مزار بیش از آنچه که هست، عظیم و چشم پر کن به نظر می‌رسد. البته پوشش سنگ مرمر سفید اعلاء و سنگ‌های سرخی که در ساخت نمای مساجد جبه‌های شرقی و غربی به کار گرفته شده‌اند نیز بر عظمت این عمارت افزوده‌اند.
باغ جلوی عمارت اصلی تاج محل
این باغ مربع شکل که در جلوی عمارت آرامگاه قرار دارد، یکی از نشانه‌های تاثیر معماری ایرانی بر معماری آن دوره هندوستان است. این باغ به شکل مربع کامل ساخته شده. باید بدانید که طراحی به شکل مربع کامل در شهرشازی و معماری ایرانی مرسوم بوده. از طرف دیگر سبک باغ نیز دقیقا به شکل چهارباغ ساخته شده. اگر از اصفهان دیدن کرده باشید، به یاد خواهید آورد که حتی خیابان بزرگی در این شهر به نام چهارباغ نام‌گذاری شده.
در این سبک معماری ساخت باغ، دو پیاده‌روی متقاطع، باغ را به چهار قسمت تقسیم می‌کنند. سپس در ادامه هر یک از این چهار قسمت، به چهار قسمت مساوی دیگر تقسیم می‌شوند. در هر قسمت درختان و گل‌های منحصر به فرد خود قرار داده می‌شود تا تمایز آنها به چشم بیایند. در هر گوشه از این عمارت مضاربی از عدد چهار را مشاهده خواهید کرد که این نشان دهنده تقدس این عدد و تاثیر از معماری ایرانی اسلامی است.
ویژگی‌های منحصر به فرد تاج محل
در حدود چهارصد سال پیش این بنای عظیم ساخته شده است. از آن پس مقبره‌های مختلفی در هندوستان و یا کشور‌های دیگر ساخته شده‌اند. اما با این وجود هنوز هم تاج محل با اختلاف زیاد جزء برترین بناهای این سبک است. در حقیقت می‌توان تاج محل را بعد از کعبه، مسجد النبی و مسجد الحرام، جزء مشهورترین بناهای جهان اسلام دانست.
نکته قابل توجه در مورد تاج محل این است که در ساعات خاصی از روز، رنگ داخل محیط تغییر می‌کند. این به دلیل وجود سنگ‌ها و شیشه‌های رنگی مختلف است که باعث شکست نور در ساعات خاصی می‌شود و به همین دلیل نور محیط را به رنگ‌های متفاوت مشاهده خواهید کرد.
به این ترتیب اگر در ساعات ابتدای صبح از تاج محل بازدید کنید، رنگ غالب صورتی، در هنگام عصر رنگ غالب شیری و در هنگام شب رنگ غالب طلایی خواهد بود. در گذشته اعتقاد بر این بوده که به دلیل انعکاس نور در آب رودخانه جمنا این اتفاق رخ می‌دهد. اما امروزه با تحقیقات به این نتیج رسیده‌اند که طراحی باغ، آن را با خورشید تراز کرده و دلیل تغییر رنگ نور همین است.
سنگ آرامگاه ممتاز محل از مرمر اعلاء ساخته شده. نکته دیدنی در مورد آن این است که روی این سنگ ۹۹ مورد از اسما خداوند نوشته شده تا غرق در رحمت الهی شود.
چه فصلی را برای بازدید از تاج محل انتخاب کنیم؟
هندوستان به صورت کلی کشور بسیار گرمسیری است. از طرف دیگر در منطقه آگرا تابش آفتاب بسیار مستقیم است و واقعا گرمای طاقت فرسایی انتظار شما را می‌کشد. در نتیجه اگر طاق گرمای این چنینی را ندارید، بهتر است در تابستان و به صورت کلی شش ماه اول سال، اصلا فکر بازدید از تاج محل را نکنید.
اما اگر گرما شما را آزار نمی‌دهد، فصل تابستان برای سفر بسیار مناسب خواهد بود. در این فصل گردشگران کمتری نسبت به فصل‌های خنک‌تر به چشم می‌خورند و نور برای عکاسی به اندازه کافی وجود دارد. همچنین باید بدانید که هزینه سفر در این فصل کمتر است و تابستان جزء فصل‌های کم مسافر هندوستان به شمار می‌آید.
اطلاعات بازدید از تاج محل
ساعات بازدید از تاج محل در ماه‌های مختلف سال متفاوت است:
در شش ماه اول سال، همه روز به غیر از جمعه‌ها می‌توانید از ساعت ۶ صبح تا ۱۸:۳۰ عصر، از تاج محل بازدید کنید.
شش ماه دوم سال همه روز از ساعت ۵:۳۰ صبح تا ۱۷ عصر، درب تاج محل به روی بازدیدکنندگان عزیز باز است.
جالب است بدانید که ۵ شب در هر ماه، می‌توانید نیمه شب از تاج محل بازدید کنید. این شب مصادف با کامل شدن قرص ماه است. به همین دلیل دو شب پیش از نیمه ماه قمری و دو شب پس از نیمه ماه قبری، شما می‌توانید شب‌ها هم از تاج محل بازدید کنید. در نتیجه اگر برنامه بازدید و اقامت در آگرا را دارید، بهتر است در این شب‌ها باشد تا چنین تجربه‌ی دلپذیری را از دست ندهید.
نکته قابل توجه این است که باید یک روز قبل، بلیت خود را برای بازدید شبانه تهیه کنید. برای این کار روز قبل بین ساعات ۱۰ صبح تا ۱۸ عصر باید به دفتر مطالعات باستان شناسی هنر رفته و یک بلیت تهیه نمایید.