انتشار اخبار کذب و غیرواقعی به قصد آسیب رساندن به دیگران یا تشویش اذهان عمومی یا مسئولان نشر اکاذیب نامیده می شود و هرکس به قصد آزار دیگران یا تشویش اذهان عمومی اکاذیب بگوید مجرم محسوب می شود.
دکتر مرتضی ناجی وکیل دادگستری و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران در گفت و گو با «حمایت» در خصوص جرم نشر اکاذیب گفت: آنجا که آمده است: هرکس به قصد آزار دیگران باشد. یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی با نامه یا شکایت یا مکاتبه یا دادخواست یا گزارش یا توزیع هر گونه اوراق چاپی یا مکتوب با امضا یا بدون امضا، اکاذیب یا با همان نسبت دادن صریح یا ضمنی اعمال عمدی بر خلاف حقیقت موضوع یا به عنوان نقل قول به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقام رسمی اعم از اینکه ضرر مادی یا معنوی به دیگری وارد شده باشد یا نباشد، علاوه بر اعاده حیثیت در صورت امکان به حبس از دو ماه تا دو سال یا شلاق محکوم خواهد شد. تا 74 ضربه شلاق.
وی با بیان اینکه در جرم نشر اکاذیب رفتار مرتکب دارای دو مولفه است که ارتکاب هر یک جرم محسوب می شود، ادامه داد: دروغ باید کتبی باشد.
تاکید قانونگذار بر اظهارات مکتوب
این وکیل دادگستری افزود: تاکید ماده 698 بر کتبی بودن اظهارات به این معناست که اگر فردی در مهمانی صحبت کند و اکاذیب بگوید، چنین اقدامی جرم محسوب نمی شود زیرا قانون می گوید انتشار اکاذیب باید از طریق باشد. کاغذهای چاپی." یا با امضا یا بدون امضا یا نامه یا مکاتبه یا شکایت و عموماً کتبی.
وی افزود: بنابراین اگر قرار است این جنایت از طریق اکاذیب صورت گیرد باید کتبی باشد و ابزار تحقق آن مکتوب باشد.
انتساب اعمال غیر واقعی به شخص یا مقام حقیقی یا حقوقی
ناجی با اشاره به قسمت دوم ماده 698 قانون مجازات اسلامی مصوب 1375، گفت: قسمت دوم این ماده نیز در مورد اکاذیب است; با این تفاوت که می گوید اگر شخصی صراحتاً یا ضمناً اعمال خلاف حقیقت را مستقیماً یا به صورت نقل قول به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقام رسمی نسبت دهد، اعم از آن به هر نحوی، ضرر مادی یا معنوی به دیگری وارد می شود. یا نه، نشر اکاذیب نامیده می شود و علاوه بر اعاده حیثیت در صورت امکان به حبس از دو ماه تا دو سال یا شلاق تا 74 ضربه محکوم می شود.
به گفته وی، تفاوت ابتدای ماده 698 با قسمت دوم این ماده در این است که بر اساس مبحث دوم این ماده، تخلف به طور صریح یا ضمنی به شخص حقیقی یا حقوقی نسبت داده می شود.
این عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی بیان کرد: در واقع جرم نشر اکاذیب از دو طریق قابل ارتکاب است. بیان اکاذیب به صورت مکتوب در ابتدای مقاله و نیز انتساب عمل خلاف واقع به طور مستقیم و غیرمستقیم، صریح یا ضمنی به هر شخص حقیقی یا حقوقی از دیگر راه های ارتکاب جرم نشر اکاذیب است.
دروغ گفتن کافی است
وی بیان کرد: البته در مورد دوم دیگر بحث نوشته شدن یا نبودن نیست; این بدان معناست که لازم نیست وسیله ارتکاب جرم نوشته شود. در هر دو صورت، اجباری برای ضرر رساندن به دیگری وجود ندارد. چون در آخر ماده 698 آمده است اعم از اینکه ضرر اعم از مادی یا معنوی به دیگری وارد شود یا خیر، همچنین در هر دو صورت ارتکاب جرم نشر اکاذیب، مجازات این جرم یکسان است.
ناجی در خصوص عنصر معنوی جرم نشر اکاذیب نیز اظهار داشت: عنصر معنوی این جرم از نظر قانونگذار باید یکی از سه مورد کذب، انتساب عمل خلاف حقیقت و قصد ضرر رساندن به دیگران باشد. در واقع هرکسی که اکاذیب منتشر می کند باید قصد تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی را داشته باشد تا این جنایت انجام شود.
وی افزود: با وجود به کار بردن کلمه اکاذیب در جمع قانونگذار کافی است و اگر به نحو مقرر در ماده 698 ق.م.ا. اقدام مشمول این مقاله خواهد بود.
این وکیل دادگستری خاطرنشان کرد: البته صرف کذب بودن گفته حتی اگر قصد ضرر داشته باشد کافی نیست، بلکه دروغ های بیان شده باید قابلیت آسیب رساندن یا تشویش اذهان را داشته باشد. اثبات جعلی بودن اظهارات بر عهده شاکی است و در صورتی که مرتکب بتواند صحت اظهارات را ثابت کند، تبرئه می شود. در دروغ گفتن به دیگری نسبتی داده نمی شود، بلکه به طور کلی اخبار یا مطالب بی اساس گفته می شود. در مورد دروغ، طرف می تواند غیرعمومی یا رسمی باشد.