آشنایی با فیسالیس (عروسک پشت پرده)

فیسالیس یا عروسک پشت پرده که میوه رسیده آن جنبه خوراکی، دارویی و صنعتی دارد. گیاه فیسالیس که دارای انواع یک‌ساله و چندساله نیز است. از ارتفاعی حدود ۱۰۰ سانتیمتر برخوردار است. فیسالیس گیاه بومی کشور مکزیک بوده و از آنجا به سراسر اروپا انتشار یافته است. میزان تولید آن در سال ۲۰۰۱ میلادی حدود ۶۰۰ تن گزارش شده که ۸۰ درصد آن به ایالات متحده صادر شده است. این سبزی میوه‌ای جزو پنج سبزی برتر مکزیک محسوب شده و به‌طور متوسط هر مکزیکی در سال، ۵/۳ کیلوگرم از آن را مصرف می‌کند. میوه فیسالیس که به گیلاس زمینی نیز شهرت دارد، دارای بافتی همچون گوجه فرنگی و طعمی همچون آناناس و توت فرنگی می‌باشد و از این جهت میوه‌ای منحصربه‌فرد محسوب می‌شود. در کشورهایی مانند ترکیه فیسالیس از جایگاه ویژه‌ای در زمینه صادرات برخوردار است. این گیاه در ایران به عروسک پشت پرده نیز معروف است و در کشورهای همسایه به نام‌های گیلاس زمینی و فانوس چینی نیز شناخته می‌شود.

برگ‌های فیسالیس به‌صورت متناوب و قلبی تا بیضوی شکل و کرک دار است و حاشیه برگ‌ها به‌صورت ساده می‌باشد. طول دم برگ بین ۴ -۵ سانتی‌متر و پهنک برگ به ابعاد ۶ در ۵/۳ سانتی‌متر است. گل‌های عروسک پشت پرده، در زاویه بین برگ‌ها و شاخه اصلی تولید می‌شوند و به رنگ‌های سفید، آبی، زرد و ارغوانی دیده می‌شوند گل‌آذین منفرد و هرمافرودیت، دارای گل‌های متقارن با تخمدان تحتانی می‌باشد که از ۵ کاسبرگ پیوسته و ۵ گلبرگ به رنگ زرد کمرنگ با لکه‌های سیاه و کرک دار، ۵ پرچم و یک مادگی تشکیل گردیده است. تخمدان گل‌های فیسالیس، دوبرچه­ای پیوسته بوده و تخمک‌های زیادی در هر برچه به رنگ سبز روشن و بدون کرک در آن دیده می‌شود. لازم به ذکر است که فیسالیس تقریباً در سرتاسر سال گلدهی و باردهی دارد. ریشه گیاه عروسک پشت پرده، افشان و سطحی هست. البته در برخی از گونه‌ها اندامی شبیه ریزوم نیز دیده می‌شود. ساقه فیسالیس راست، چهارگوش و توخالی و بدون دم برگ است. میوه عروسک پشت پرده از نوع سته بوده و در پوششی از کاسبرگ محصور شده است. این میوه دارای رنگ‌های فیسالیس زرد، فیسالیس نارنجی، فیسالیس بنفش، فیسالیس سبز و فیسالیس قرمز است و مقدار زیادی دانه به رنگ قهوه‌ای مایل به زرد دارد. لازم به ذکر است طول میوه تقریباً ۳ سانتیمتر و قطر آن، به ۵/۲ سانتی‌متر می‌رسد.


از شاخص‌های رسیدگی میوه فیسالیس می‌توان به تغییر رنگ زمینه از سبز به نارنجی یا زرد طلایی اشاره کرد. چنانچه با فشارسنج، رسیدگی میوه کنترل گردد، بایستی تحمل نیروی معادل ۵/۴ نیوتن را داشته باشد. تجمع مواد جامد محلول و تغییر نوع مواد پکتینی از دیگر شاخص‌های رسیدگی عروسک پشت پرده است. به‌طوری که قند کل میوه در زمان برداشت بالای ۶% و مواد جامد محلول ۱۶ – ۸% و اسیدیته میوه نیز ۹۲ -۷۳% و pH آن بین ۴/۳ – ۷/۴ باشد. محتویات میوه فیسالیس در ۱۰۰ گرم میوه عبارت است از: ۸۵ گرم آب، ۸۵ کیلوکالری انرژی، ۷/۰ گرم چربی، ۱ میلی‌گرم آهن، ۹/۱ گرم پروتئین، ۲% چربی، ۳ میلی‌گرم بتاکاروتن، ۸ گرم مواد قندی، ۹ میلی‌گرم کلسیم، ۴۰ میلی‌گرم فسفر، ۸/۲ میلی‌گرم نیاسین، ۱۱/۰ گرم تیامین، ۱۱ میلی‌گرم ویتامین ث، ۴/ ۰ میلی‌گرم ریبوفلاوین و ۷۲۰ واحد ویتامین آ است.

علاوه بر تازه خوری در اغلب کشورهای اروپایی از محصول فیسالیس به‌صورت فرآوری شده در شکل‌های کشمش، میوه خشک، ژله، تهیه سس سالسا، مربا، کمپوت، مارمالاد و بستنی کوکتل میوه استفاده می‌شود. از روغن و چربی این میوه برای استفاده در صنایع آرایشی و بهداشتی و تولید لوسیون­های بهداشتی استفاده می‌گردد. اگرچه روغن موجود در ترکیبات استروئیدی آن، ظرفیت ترکیب آن را با روغن‌های دیگر مانند روغن خرما و نارگیل جهت مصرف خوراکی بالا برده است.