هر ملت برای محافظت از آب و خاک خود، نیازمند نیروهای توانمند و کار آزموده در زمینه های نظامی است. از این جهت برخی از کشورها قوانینی را به تصویب رسانده‌اند تا به تربیت این نیروها بپردازند. سربازی اجباری یکی از این قوانین است.
تعدادی از کشورها برای حفظ تمامیت ارضی خود این قانون را رسما اعلام کرده اند و با توجه به بندهای این قانون در هر کشور، مردان و در برخی مواقع زنان می بایست پس از رسیدن به سن قانون به اردوگاه ها نظامی اعزام شوند.
از جمله کشورهایی که قانون سربازی اجباری را تصویب نموده اند عبارتند از ایران، کره شمالی، کره جنوبی، اسرائیل، جمهوری آذربایجان، ترکیه و... که مدت زمان خدمت سربازی در هر کشور متفاوت است.
در ایران، آقایان می بایست با رسیدن به سن قانونی (۱۸ سالگی)، خدمت سربازی را از سر بگذرانند. مدت زمان خدمت در ایران چیزی حدود ۲۴ ماه (دو سال) است.
در ادامه مطلب به صورت کلی مطالبی را در مورد سربازی اجباری بیان خواهیم کرد. پیشنهاد می کنیم در ادامه با ما همراه باشید.
تاریخچه سربازی اجباری در ایران
ایده سربازی اجباری برای اولین بار توسط رضا پهلوی در سال ۱۳۰۳ به مجلس شورای ملی چهارم پیشنهاد شد. این قانون مشتمل از ۳۶ ماده بود. در نهایت این قانون در دوره پنجم مجلس، و در تاریخ 1304/3/16 در نشست 178 به تصویب شورا رسید.
در این برهه تاریخی به دلیل نابسامانی های کشور و حضور بی رویه نیروی های خارجی در ایران، نبود نیروهای نظامی منسجم در کشور به شدت احساس می شد. طبق این قانون تمامی مردان بالای 21 سال می بایست به مدت 36 ماه (سه سال) خدمت سربازی را از سر می گذراندند.
بنابراین جوانان از هر طبقه اجتماعی مجبور بودند تا به سربازی اجباری بروند. از این جهت نوعی برابری بر جامعه سربازان حاکم بود. روحانیون در ابتدا، مخالفت های بسیاری با این قانون داشتند و حتی قانون سربازی اجباری را مخالف شرع مقدس اسلام دانستند.
به این منظور تظاهراتی در مشهد و قم صورت گرفت که رضا پهلوی دستور داد این تظاهرات به هر صورتی که هست حتی با استفاده از خشونت، سرکوب گردد. در نتیجه این خواسته روحانیون ناکام گشت و سربازی اجباری همچنان به قوت خود باقی ماند.
در سال 1335 بود که اختیارات امور سربازی از ارتش گرفته شد و به دست وزارت کشور سپرده گردید. لازم به ذکر است که وزارت کشور برای انجام این قانون آمادگی کافی را نداشت و از این جهت اجرای این طرح در وزارتخانه تا مهر ماه سال 1341 به طول انجامید.
در سال 63 بود که قوانین سربازی اجباری، دستخوش تغییراتی شد. بند هایی به این قانون اضافه گشت که خرید سربازی را برای مشمولان، مجاز می کرد.
دوره های که یک سرباز باید بگذراند
یک سرباز در طول دوره سربازی خود باید برخی دوره ها را بگذراند. در طی آنها سرباز برخی از فنون و تاکتیک های نظامی را فرا می گیرد. در ادامه به معرفی این دوره ها خواهیم پرداخت.
دوره آموزشی سربازی
دوره آموزشی یکی از مهم ترین مراحل سربازی است. چراکه در آن به سربازان آموزش های ویژه ای داده می شود تا بتوانند در عملیات های جنگی، درگیری های مسلحانه و... از خود دفاع کنند.
محل خدمت سربازان مشخص نیست و ممکن است در پادگان ارگان های مختلف (ارتش، سپاه، نیروی انتظامی) آموزش ببینند. از جمله این آموزش ها می توان به نحوه صحیح استتار کردن، تیراندازی، نحوه کار با اسلحه و شناخت اجزای آن، مسیریابی در هر ساعت از شبانه روز و... اشاره کرد. همچنین طول دوره آموزشی حدود دو ماه می باشد.
دوره کُد (برای آموزش های تخصصی)
معمولا سربازان پس از گذراندن دوره آموزشی به یگان های خدمتی فرستاده می شوند. اما ممکن است برخی از سربازان بنا به دلایل مختلف مجبور شوند تا دوره کد را نیز بگذرانند. در این فرایند دو ماهه، آموزش هایی که در دوره آموزشی ارائه شده به صورت تخصصی در پی گرفته می شود.
در واقع سربازانی که قرار است در نیروی انتظامی یا ارتش خدمت کنند نیازمند این هستند که مهارت های کامل تری در هنگام مواجهه با خطر از خود نشان دهند و این امر مستلزم گذراندن دوره های تخصصی است.
دوره خدمت سربازی
پس از اینکه سربازان آموزش های اولیه را جهت اعزام به یگان های خدمتی، فرا گرفتند، برای خدمت به نهادهای مختلف اعزام می شوند. سربازان با توجه به میزان تحصیلات خود درجه دریافت کرده و در قسمت های مختلف هر ارگان مشغول به کار خواهند شد.
لازم به ذکر است که اگر شخصی مهارت و تخصص خاصی داشته باشد می تواند در قسمت های غیر نظامی مثلا قسمت اداری فعالیت کند.
تاثیر شرایط محل خدمت بر زمان سربازی
شرایط محل خدمت می تواند بر مدت زمان خدمت تاثیرات فراوانی بگذارد. بسته به دشواری این شرایط ممکن است طول زمان خدمت کم شود و یا به همان حالت بماند.
این شرایط عبارتند از:
خدمت در شرایط جنگی
سربازانی که در محل خدمت خود، جنگ یا درگیری نظامی باشد می توانند زمان کمتری خدمت سربازی را انجام دهند. در واقع زمان خدمت برای این نوع افراد حدود ۱۸ ماه است.
خدمت در مناطق محروم و بد آب و هوا
در برخی مواقع سربازان به نقاط محروم و بد آب و هوا، کیلومترها دورتر از شهر خود فرستاده می شوند. در این صورت زمان خدمت این افراد نیز کمتر است، چراکه سختی حضور در این مناطق برای آنان طاقت فرسا خواهد بود.
مدت زمان خدمت این افراد نزدیک به ۱۹ ماه خواهد بود.
خدمت در ارگان های نظامی شهری
گاهی اوقات سربازان درون شهر و در وضعیتی مناسب خدمت می کنند. اما ارگان محل خدمت، در پایگاه های نیرو های مسلح و... است. و از این جهت طول خدمت این اشخاص از ۲۴ ماه به ۲۱ ماه تغییر یافته است.
خدمت در قسمت های غیر نظامی
سربازانی که در قسمت های غیر نظامی از جمله قسمت های اداری و... فعالیت می کنند باید خدمت دو ساله خود را که معادل ۲۴ ماه است، به پایان برسانند.
اگر سربازان بیشتر از زمان تعیین شده در محل خدمت باشند به این معنی است که اضافه خدمت برای آنها لحاظ شده است. این اتفاق معمولا به دلیل تنبیهات نظامی صورت می‌گیرد.
چه کسانی از خدمت سربازی معاف می شوند؟
برخی از افراد بنا به دلایل مختلف از خدمت معاف می شوند. از جمله این دلایل عبارتند از:
افرادی که با توجه به بیماری خاصی که دارند، معافیت پزشکی دریافت می کنند.
در صورتی که پدر خانواده ای فوت شود و پسر به عنوان کفیل خانواده قلمداد گردد؛ فرد از خدمت سربازی معافیت کفالت پدر می تواند دریافت نماید.
دانش آموزان و دانشجویانی که در حال تحصیل هستند تا پایان تحصیل از خدمت معاف هستند و شامل معافیت تحصیلی می باشند.
افراد نخبه ای که از طرف بنیاد ملی نخبگان معرفی می شوند؛ می توانند به جای خدمت در ارگان های نظامی، کلاس و دوره های آموزشی بنیاد ملی نخبگان را از سر بگذرانند.
آنچه از سربازی اجباری در ایران باید بدانیم!
سربازی اجباری در ایران اولین بار توسط رضا پهلوی در مجلس شورای ملی پیشنهاد شد. پس از گذر از فراز نشیب ها این قانون سر انجام پس از یکسال با وجود مخالفت روحانیون به تصویب رسید.
در ابتدا مدت زمان خدمت 36 ماه معادل سه سال بود که در طی گذشت سال ها این قانون به دو سال تغییر پیدا کرد. در سال 63 نیز قانون نظام وظیفه دستخوش تغییراتی شد.
امروزه خدمت سربازی از دوره های مختلفی از جمله دوره آموزشی، دوره کد (برای برخی از سربازان) و دوره خدمت سربازی تشکیل می شود. با توجه به منطقه خدمت و میزان تحصیلات سربازان، منطقه محل خدمت و مدت زمان خدمت تعیین می گردد. برخی از افراد دارای شرایط خاص از خدمت سربازی معاف خواهند شد.
سوالات متداول
قانون سربازی اجباری در چه سالی و توسط چه کسی به تصویب رسید؟
این قانون توسط رضا پهلوی در مجلس شورای ملی پیشنهاد و در 1304/3/16 به تصویب شورا رسید.
آیا شرایط محل خدمت بر زمان خدمت تاثیر گذار است؟
بله، با توجه به شرایط محل خدمت مدت زمان خدمت هر سرباز تعیین می‌گردد. کمترین طول خدمت ۱۸ ماه و بیشترین آن ۲۴ ماه می‌باشد.
چه افرادی می توانند از خدمت معاف شوند؟
برخی از افراد بنا به دلایل مختلف از جمله معافیت‌های پزشکی، معافیت کفالت، معافیت تحصیلی (تا پایان تحصیلات) و معافیت نخبگان از رفتن به خدمت سربازی معاف هستند.
منبع: مرکز مشاوره آویژه