بیماری سالک چیست؟

سالک بیماری است که توسط انگلی به نام لیشمانیا به وجود می‌آید. به طور معمول این انگل در یک نوع خاص از مگس های آلوده زندگی می کند. شما می توانید از طریق تماس با این مگس های آلوده ، به بیماری سالک مبتلا شوید. این نوع خاص از مگس در محیط های گرمسیری و نیمه گرمسیری زندگی می‌کند ؛ گونه‌ای از این مگس ها در آسیا، آفریقای شرقی و آمریکای جنوبی قرار داشته و اکثر اوقات در محله های بسیار پرت و دور افتاده که به دور از تجهیزات درمانی است یافت می شود. پزشکان بیماری سالک را یک بیماری بسیار پرخطر و البته فراموش شده می‌دانند و معتقدند که پس از مالاریا این بیماری دوم بیماری انگلی است که می‌تواند خطر مرگ را به دنبال داشته باشد.

انواع بیماری سالک چیست؟

این بیماری به ۳ صورت: پوستی، احشایی و مخاط پوستی ظاهر می‌شود. گونه های مختلف انگل لیشمانیا با سایر فرم های دیگر آن مرتبط است. متخصصان معتقدند بیش از ۲۰ گونه انگل لیشمانیا وجود دارد که می تواند بیماری را به انسان منتقل کند‌:

بیماری سالک پوستی : یکی از شایع‌ترین حالت این بیماری ، سالک پوستی است که باعث ایجاد زخم بر روی پوست می شود. با توجه به درخواست بیمار ممکن است درمان خاصی لازم نباشد اما درمان می‌تواند روند بهبودی را تسریع بخشیده و از بروز عوارض احتمالی آن جلوگیری کند.

بیماری سالک مخاطی: این بیماری بسیار نادر است اما اگر شخصی به این بیماری مبتلا شود، روند درمان بسیار سختی خواهد داشت زیرا زخم ها می‌توانند پس از بهبود ، دوباره ایجاد شوند. این نوع بیماری سالک انگل ها را در قسمت بینی، دهان و گلو گسترش داده و می‌تواند منجر به تحریک جزئی و کلی غشای مخاطی در آن محیط شود. اگرچه به طور معمول بیماری سالک مخاطی زیرمجموعه ی سالک پوستی است اما عوارض آن بسیار جدی تر است و به طور خود به خود بهبود نمی یابد بلکه برای درمان آن باید به پزشک مراجعه کرد.

سالک احشایی: گاهی اوقات سالک احشایی به عنوان سالک سیستماتیک شناخته می‌شود و در صورتی که پوست شما با نیش مگس آلوده تماس پیدا کند علائم آن ۲-۸ ماه بعد ظاهر می شود. این بیماری علاوه بر آنکه به اندام‌های داخلی مانند طحال و کبد آسیب می رساند، می تواند مغز استخوان و سیستم ایمنی بدن بیمار را ضعیف کند. در صورتی که این بیماری درمان نشود خطر مرگ را به دنبال دارد .

چه عواملی باعث بروز بیماری سالک می شود؟

در صورت تماس با نیش مگس آلوده شده به این انگل ، فرد به این بیماری مبتلا می‌شود. این انگل درون مگس شنی ماده زندگی می‌کند و در همان جا تکثیر می یابد. این حشره در محیط‌های گرم و مرطوب و در زمان های غروب تا طلوع خورشید بیشتر می شود. انتقال این انگل می تواند از حیوان به مگس و از مگس به انسان باشد ؛ همچنین بیماری می‌تواند توسط انسان‌ها به یکدیگر نیز منتقل شود ، برای مثال فردی که به بیماری سالک مبتلا است با انتقال خون می تواند این بیماری را به فرد دیگر منتقل کند. در برخی نقاط دنیا انتقال بیماری از انسان به مگس نیز رخ داده است.

چه کسانی در معرض خطر ابتلا به بیماری سالک هستند؟

جغرافیا :

این بیماری به جز استرالیا و قطب جنوب در همه مناطق جهان وجود دارد . با این حال احتمال ابتلا به این بیماری در مناطق زیر بیشتر است:

قاره آمریکا

آسیای مرکزی

حوزه ی مدیترانه

خاورمیانه

در سال ۲۰۱۵ بیش از ۹۰ درصد بیماری سالک احشایی در مناطق زیر به وجود آمده است:

برزیل

اتیوپی

کنیا

سومالی

سودان جنوبی

سودان.

افرادی که به مناطق گرمسیری سفر می ‌کنند و یا اینکه در این مناطق زندگی می‌کنند بیشتر از سایر افراد ، در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستند بنابراین شرایط اقلیمی و محیطی در شیوع بیماری بسیار تاثیرگذار است.

شرایط اقتصادی-اجتماعی:

طبق سازمان بهداشت جهانی یکی از عوامل اصلی ابتلا به انواع بیماری ها فقر است، به علاوه بیماری سالک بیشتر در مناطقی رخ می دهد که شرایط زیر وجود دارد:

کمبود تغذیه

قحطی

کمبود منابع مالی

مهاجرت به سمت حاشیه‌ نشینی

شرایط اضطراری

جنگ

تغییرات محیطی و جغرافیایی.

سایر عفونت ها:

افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند بیشتر از سایر افراد در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستند ؛ ویروس HIV می تواند در انتقال این بیماری ، خصوصاً بیماری سالک احشایی تاثیرگذار باشد. ویروس HIV و سالک بر روی سیستم ایمنی بدن تاثیر می گذارند و بیمار را ضعیف می کنند. معمولاً بیمارانی که به ایدز مبتلا هستند به بیماری سالک نیز آلوده می‌شوند. تخمین زده شده است که در مناطقی همانند اتیوپی، ۳۵ درصد از مردم که HIV دارند به بیماری سالک نیز مبتلا هستند.

علائم بیماری سالک چیست؟

برخی از افراد می‌توانند این بیماری را بدون بروز کوچک ترین علائم با خود به همراه داشته باشند در واقع می‌توان گفت اینگونه افراد ناقل بیماری هستند.

سالک پوستی: علامت های این بیماری زخم های بدون درد بر روی پوست است. علائم پوستی آن ممکن است چند هفته پس از گزش مگس آلوده ظاهر شود و البته احتمال آن وجود دارد که ماه ها و سال ها طول بکشد تا علائم آن ظاهر شود.

بیماری سالک مخاطی: علائم این بیماری در افراد مبتلا معمولا یک تا پنج سال طول می‌کشد و پس از آن ضایعات پوستی رخ می‌دهد ؛ در مرحله ی اول زخم هایی در اطراف دهان، بینی و لب ها ظاهر می شود. علائم دیگر این بیماری شامل آبریزش و گرفتگی بینی و مشکل در تنفس است.

سالک احشایی: علائم این بیماری نیز ممکن است ماه ها پس از گزش ظاهر نشود اما پس گذشت ۲ تا ۶ ماه به مرور نمایان می شود ؛ علائم و نشانه های شایع این بیماری شامل: کاهش وزن، ضعف ، تبی که هفته ها طول می کشد و بهبود نمی‌یابد، بزرگ شدن طحال، کاهش تولید سلول های خونی، خونریزی، سایر عفونت‌هاو تورم غدد لنفاوی است .

سالک چگونه تشخیص داده می شود؟

اگر در محلی ساکن هستید که در آن منطقه بیماری سالک شایع است باید به پزشک خود اطلاع دهید به این ترتیب ابتدا پزشک از شما آزمایش انگل خواهد گرفت و اگر به سالک مبتلا باشید باید برای تعیین نوع آن آزمایش دیگری بدهید.

تشخیص سالک پوستی :

پزشک ممکن است با تراشیدن زخم روی پوست شما از آن نمونه برداری کند. دلیل این کار پزشک ، پیدا کردن ماده ژنتیکی انگل است. البته تیم پزشکی برای شناسایی گونه‌های مختلف انگلی از روش‌های مختلفی استفاده می کنند.

تشخیص سالک احشایی :

بسیاری از افراد مبتلا به یاد ندارند که چه زمانی با نیش مگس در تماس بوده اند و این امر تشخیص را دشوارتر می‌کند بنابراین در ابتدا پزشک از معاینه بدنی برای بررسی طحال و یا کبد استفاده می‌کند و پس از آن ممکن است از مغز استخوان نمونه برداری کرده و سری آزمایشات خون را برای شما بنویسد. سایر آزمایشات تخصصی به تشخیص درست این بیماری و وجود لکه های شیمیایی مغز استخوان به شناسایی سلول‌های ایمنی آلوده به انگل کمک می کند.

روش های درمانی بیماری سالک

مصرف داروهای ضد انگل مانند آمفوتریسین برای درمان این بیماری موثر است و البته پزشک ممکن است درمان های دیگری را نیز توصیه کند.

سالک پوستی: اغلب زخم های پوستی بدون درمان بهبود می یابند ، با این وجود درمان کردن آن می‌تواند روند بهبودی را تسریع کرده و از خطر ابتلا به عفونت نیز جلوگیری کند. برای رفع هرگونه زخم پوستی که باعث تغییر شکل پوست می‌شود به جراحی پلاستیک نیاز است .

سالک مخاطی: این ضایعات به طور طبیعی بهبود نمی یابند و حتما باید آن ها را درمان کرد ؛ داروهایی همچون لیپوزومی آمفوتریسین B و پارومایسین می تواند در درمان بیماری سالک مخاطی موثر باشد.

سالک احشایی: بیماری احشایی را حتماً باید درمان کرد و برای درمان آن چندین دارو وجود دارد، مهم ترین آن ها شامل سدیم استیبوگلوکونات، پارومومایسین و آمفوتریسینB است .

عوارض احتمالی سالک چیست؟

عوارض جدی آن می تواند شامل موارد زیر باشد:

خونریزی

مبتلا شدن به سایر عفونت‌ها به دلیل ضعیف شدن سیستم ایمنی

عوض شدن شکل پوست

به دلیل آنکه سالک احشایی بر روی سیستم ایمنی بدن و اندام های داخلی تاثیر می گذارد ، می تواند کشنده باشد. اگر بیمار به ایدز و یا HIV مبتلا باشد بیشتر در معرض خطر ابتلا به این بیماری قرار خواهد گرفت و روند درمان دشوار تری پیش رو خواهد داشت .

چگونه می توان از ابتلا به سالک جلوگیری کرد؟

در حال حاضر هیچ واکسنی برای جلوگیری از ابتلا به این بیماری وجود ندارد و تنها راه پیشگیری از آن جلوگیری از نیش زدگی توسط مگس آلوده است .برای جلوگیری از نیش زدگی توسط این مگس می توانید روش های زیر را دنبال کنید:

لباس هایی بر تن کنید که سطح پوست شما را کاملا بپوشاند مانند شلوار، پیراهن و جوراب های بلند

می توانید از اسپری ضد حشره استفاده کنید و بر روی پوست خود اسپری کنید این اسپری را می‌توانید از داروخانه ها تهیه کنید .

در سطح بالاتری از زمین استراحت کنید .

در مکان سربسته ای که ساکن هستید از قرص های حشره کش استفاده کنید، می‌توانید این قرص‌ها را بسوزانید و در هوا پراکنده کنید .

هنگام غروب و طلوع خورشید کمتر به بیرون بروید زیرا مگس ها در این ساعات بیشتر می شوند .

هنگام خواب می توانید از توری استفاده کنید تا حشره ها وارد نشوند ؛ باید بدانید که مگس های شنی از پشه ها کوچکتر هستند بنابراین شما به یک توری کاملا فشرده نیاز خواهید داشت و در صورت امکان بر روی توری خود اسپری حشره کش بزنید .

قبل از سفر به مناطق گرمسیر حشره‌کش را تهیه کنید .

در نهایت

بهتر است درمان را زمانی آغاز کنید که سیستم ایمنی شما ضعیف نشده باشد‌. در صورت عدم درمان ، سالک احشایی می تواند در طی دو سال کشنده باشد.