یکی از سنت های اصیل و ارزشمندی که خداوند بنا نهاد و تاکنون هم ادامه دارد، صلوات بر پیامبر اکرم(ص) و اهل بیت او(ع) است. صلوات جمع صلاه به معنای دعا، درود، تحیت و رحمت است. این واژه در زبان عربی به صورت جمع به کار می‌رود و مراد از آن نمازها، دعاها و درودها است؛ اما در زبان فارسی، مراد از کلمه صلوات، فرستادن درود خاص بر پیامبر اکرم(ص) می باشد.
بخش اصلی صلوات که جمله «اللهم صلی علی محمد» می باشد بین مذاهب مختلف اسلامی مشترک است اختلاف در ادامه آن است. شیعیان ـ بر خلاف اهل سنت ـ عبارت «و آل محمد» را نیز می گویند. این نوع صلوات مبتنی آموزه های پیامبر اکرم(ص) می باشد آن حضرت(ص) فرمودند: « لاتصلوا علی الصلاه البتراء؛ بر من صلوات ناقص نفرستید.» گفتند: صلوات ناقص چیست؟ فرمودند: « تقولون اللهم صل علی محمد و تسکتون، بل قولوا اللهم صل علی محمد و علی آل محمد؛ اینکه بگویید خداوندا بر محمد درود فرست و ساکت بشوید بلکه بگویید : خداوندا بر محمد و آل محمد درود فرست.»( ینابیع المودة لذوی القربی، ج 1 ، ص37 و الصواعق المحرقة، ص87)در حدیث دیگری از آن حضرت نقل شده است: « مَنْ صَلَّی عَلَی وَ لَمْ یصَلِّ عَلَی آلی لَمْ یجِدْ رِیحَ الجَنَةِ وَ إنَّ رِیحَها لَیوجَدَ مِنْ مَسیرَةِ خَمسماِئةِ عامٍ؛ هر کسی که بر من صلوات بفرستد و بر خاندانم صلوات نفرستد، بوی بهشت را که از فاصله پانصد ساله به مشام می‌رسد را استشمام نمی‌کند.»(روضه الواعظین، ص۳۲۳ و وسائل الشیعة، ج ۷، ص۲۰۳ و الفصول المهمه، ج ۳، ص۳۳۳ و غایة المرام، ج ۳، ص۲۵۷)
همچنین از امام صادق(ع) نقل شده است ک آن حضرت(ع) فرمود: « روزی رسول خدا(ص) به امام علی(ع) فرمود: نمی خواهی تو را بشارت دهم؟ عرضه داشت پدر و مادرم به فدایت، تو دائماً بشارت دهنده به خیر بودی، رسول الله(ص) فرمود: جبرئیل هم اکنون خبر بهت آوری به من داد، امام علی(ع) عرض کرد، آن خبر چه بود؟ فرمود: به من خبر داد: وقتی مردی از امتم بر من صلوات فرستاد و این صلوات را با صلوات بر آل من پیوند داد، در‌های آسمان به رویش باز می شود، و ملائکه هفتاد صلوات بر او می فرستند، و اگر گناهکار است، گناهانش همچون برگ درخت می ریزد و خداوند به او می فرماید: «لبَّیک یا عبدی و سَعْدَیک» و به ملائکه خطاب می‌کند: شما بر بنده من هفتاد صلوات فرستادید، من بر او هفتصد صلوات می فرستم. اما اگر بر من صلوات فرستاد و اهل بیتم را در صلوات با من پیوند نداد، بین او و آسمان هفتاد حجاب قرار می گیرد، و حضرت حق می فرماید: « لا لَبَّیک وَ لاسَعْدَیک» ای ملائکه من! دعایش را بالا نبرید مگر بر آل پیامبرم صلوات بفرستد، چنین کسی از رحمت حق محروم است تا زمانی که اهل بیتم را در صلوات به من ملحق فرماید.»(بحار الأنوار، ج۹۱، ص۵۶ و الأمالی شیخ صدوق، ص۵۸۰)
البته اهل سنت در کتب روایی خود صلواتی کاملتر از آن نقل کرده اند. عبدالرحمان ابن ابی لیلی نقل می‌کند که کعب ابن عجره مرا ملاقات کرد و گفت: آیا دوست داری حدیثی را به عنوان هدیه به تو تقدیم کنم؟ گفتم: چرا. پس این را به من هدیه داد که: از پیامبر خدا (ص) پرسیدیم: ای پیامبر خدا! بر شما اهل بیت، چگونه صلوات بفرستیم؟ فرمود: بگویید: « اللّهمّ صَلِّ عَلی محمّدٍ و عَلی آلِ محمّدٍ کَما صلّیتَ عَلی إبراهیمَ وَ عَلی آلِ إبراهیمَ إنّکَ حَمیدٌ مَجید. اللّهمَّ بارِک علی محمّدٍ و علی آلِ محمّدٍ کَما بارکتَ علی إبراهیم وَ علی آلِ إبراهیم إنّکَ حَمیدٌ مَجید؛ پروردگارا بر محمد و اولاد محمد رحمت فرست، همچنانکه بر ابراهیم و اولاد او رحمت فرستادی همانا تو سزاوار ستایش و صاحب مجد و بزرگی هستی. پروردگارا بر محمد و اولاد محمد برکت نازل فرما، همچنانکه بر ابراهیم و اولاد او برکت نازل کردی.»(صحیح البخاری، ج 4 ، ص118)
صلوات بر پیامبر عملی است که خداوند قبل از دستور به مؤمنان، آن را انجام داده است: « إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَی النَّبِیِّ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِیمًا؛ خدا و فرشتگانش بر پیامبر درود می فرستند ای کسانی که ایمان آورده اید بر او درود فرستید و به فرمانش بخوبی گردن نهید.»(سوره احزاب، آیه۵۶) در برتری مقام پیامبر اکرم(ص) همین بس که مورد صلوات خاصه خدای سبحان و تمامی فرشتگان قرار گرفته است.در مورد فضیلت و آثار صلوات احادیث زیادی نقل شده است که به اختصار مواردی را با استناد به روایت موثق نقل می کنیم:
الف ـ دوستی خدا؛ امام هادی(ع) فرمودند: « إنّما اتَّخَذَ اللهُ إبراهیمَ خلیلاً لِکَثْرَةِ صَلاتِهِ علی محمّدٍ وأهلِ بیتهِ صلواتُ اللهِ عَلَیهم؛ خدای متعال حضرت ابراهیم(ع) را دوست و خلیل خود انتخاب کرد، به خاطر آنکه ایشان بر محمد و اهل بیت گرامیش(ع) بسیار صلوات می‌فرستاد.»(علل الشرایع، ج۱، ص۳۴ و وسائل الشیعة، ج ۷، ص۱۹۴)
ب ـ صلوات کفاره گناهان؛ حضرت رضا(ع) فرمودند: « مَنْ لَمْ یقْدِرْ عَلی ما یکفِّرُ بِهِ ذُنُوبَهُ فَلْیکثِرْ مِنَ الصَّلاةِ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ فَانَّها تَهْدِمُ الذُّنُوبَ هَدْماً؛ کسی که قدرت بر انجام کاری که کفّاره گناهانش شود ندارد، زیاد بر محمّد و آل محمد صلوات بفرستد، به حقیقت که صلوات نابوده کننده گناهان است، چه نابود کردنی.»(عیون أخبار الرضا، ج ۱، ص۲۳۶)
پ ـ قبولی دعا؛ امام صادق (ع) فرمودند: « إذا دعا أحَدُکُم فَلْیبْدَأ باِلصَّلاةِ علی النَّبی صَلی اللهُ علیه وآلهِ فإنَّ الصَّلاةَ علی النَّبی صَلی اللهُ علیه وآله مَقْبُولَةٌ وَلَمْ یکُن اللهُ لِیقْبَلَ بَعضَ الدُّعاءِ وَیرُدَّ بَعضاً؛ هرگاه کسی از شما دعا کرد، پس دعایش را با صلوات آغاز نماید؛ زیرا صلوات بر پیامبر (ص) دعایی پذیرفته شده است و خداوند متعال برتر از آن است که بخشی از دعا را قبول کرده و بخش دیگر از آن را ردّ نماید.»(وسائل الشیعة، ج7، ص۹۶)
ت ـ برآورده شدن حوائج دنیوی و اخروی؛ امام صادق(ع) می فرماید: « مَنْ صَلَّی عَلی النَّبی وَ آلِه مَرَّةً واحِدَةً بِنِیةٍ وَ إخْلاصٍ مِنْ قَلبِهِ قَضَی اللهُ لَه مائَةَ حاجَةٍ، منها ثلاثونَ للدُّنیا وَ سَبْعُونَ للآخِرَةِ؛ کسی که یک مرتبه با نیت [پاک و پسندیده] و با اخلاص کامل صلوات بر پیامبر و خاندان گرامی ایشان بفرستد، خدای متعال یک‌صد حاجت او را برآورده می‌کند: سی حاجت از حوائج دنیا و هفتاد حاجت از حوائج آخرت.»(الدعوات، ص۸۹ و مستدرک وسائل الشیعه، ج ۵ ،ص۳۳۱)
با توجه آثار مادی و معنوی صلوات، بر فرستادن صلوات بر پیامبر اکرم(ص) و اهل بیتش(ع) در مواقع بسیاری توصیه و تأکید شده است. به ویژه در آغاز سخنرانی و نوشتن مطلب، رسول گرامی اسلام(ص) فرمودند: « کُلُّ أمرٍ ذی بالٍ لا یُبدَأُ فیهِ بِحَمدِ اللّه ِ وَ الصَّلاةِ عَلَیَّ فَهُوَ أقطَعُ أبتَرُ، مَمحوقٌ مِن کُلِّ بَرَکَةٍ؛ هر کار ارزشمندی که با ستایش الهی و درود بر من آغاز نشود ، گفتاری نا تمام و ناقص است و از هر برکتی محروم است.»(کنز العمّال، ص 2510) همچنین از آن حضرت نقل شده است که فرمودند: « مَنْ صَلّی عَلَی فی کتابٍ، لَمْ تَزَل الملائِکَةُ تَستَغفِرُ لَه مادامَ اسمِی فی ذلکَ الکتابِ: کسی که در کتابی صلوات بر من را بنویسد، تا زمانی که نام من در آن نوشته باشد فرشتگان برای او استغفار می‌کنند.»(جامع الأخبار، ص۶۱ و منیة المرید، ص۳۴۷ و منازل آلاخرة، ص ۲۰۳)